3-4 yıldır takip ettiğimiz konulardan birisi de uydudan bireye haberleşme. Bunu özellikle beklemekte olduğumuz İstanbul depremi nedeniyle de takip ediyoruz. Malum, altyapımızın korkunç eksikliği nedeniyle haberleşme önemli oranda kesintiye uğrayacak. (Takip ettiğimiz diğer bir konu; amatör telsizcilik.)

Geçtiğimiz haftanın telekom sektörüne yönelik en önemli haberi, işte tam bu konudaydı. Amerikan FCC (bizdeki BTK eşdeğeri) "uydudan mobil telefonlara" verilecek hizmetler için lisans kurallarını duyurdu. Bu elimizdeki akıllı telefonlara, herhangi bir yazılım ya da donanım eklemeden, doğrudan uzaydan sinyal aktarabilmek anlamına geliyor. Yani bu durumda, uzaydaki uydular yerdeki baz istasyonlarının yerini alıyor.

D2D (device to device) ile tanımlanan bu hizmetler için FCC, uydu operatörlerinin mobil operatörlerle ortaklık kurmasına ve ABD'de baz istasyonlarının bulunmadığı bölgelerde uzay tabanlı hücresel hizmetler sunmasına yönelik bir "düzenleyici çerçeve"yi kabul etti.

Bu Ukrayna, Gazze gibi savaş alanlarında ya da beklenen İstanbul depremi gibi afetlerde kesilen internetin devam edebilmesi ya da kabloların ve baz istasyonlarının ulaşamadığı coğrafi alanlara iletişim olanağı sağlamak açısından önemli.

"Uydudan mobil telefona (D2D)" sektörü henüz emekleme döneminde olsa da ve mevcut durumda bu altyapı bir hayli pahalı gözükse de, son 25-30 yılda mobil haberleşmenin ya da toplamda telekom sektörünün geçtiği aşamalar düşünülürse, hızlı bir şekilde geliştirileceğini öngörüyoruz.

Burada bahsettiğimiz konu, telefonlara sesli iletişim ama zaten LEO uydular bir süredir -ilave terminal ve antenlerle- internet sağlıyor.

Geleneksel telekom firmalarının geldiği sınır

21. yüzyılın ilk çeyreğini bitirmek üzereyiz. Bu ~25 yılın hayatlarımıza getirdiği değişim inanılmaz düzeyde. Bilgiyi yaratma, bulma ve paylaşma şeklimiz değişti. Bu tabii ki tüketici taleplerini de yükseltiyor. Artık telekomünikasyon sadece bir hizmet değil, hayatlarımızın önemli bir parçası durumunda.

Ancak operatör firmaların bu gelişmeyi yeterince hızlı takip edemediği de açık. Ülkemizin durumunu bir kenara bırakırsak (çünkü internetin bu derece zavallı bırakılmasının, hız sıralamasında 111'inci olmamızın nedeninin siyasi olduğu görüşündeyim), dünyadaki telekom firmaları da yatırımları oranında para kazanamıyor (para kazananlar Google, Facebook gibi firmalar) ve dolayısıyla yatırımlar yeterince hızlı gidemiyor.

Ancak Çin-ABD uzay yarışının da tetiklediği uydu sektöründe önemli gelişmeler var. Bu nedenle de küresel uydu hizmetleri pazarının büyüklüğünün 2022'de 78,1 milyar dolardan 2033'e kadar 203,6 milyar dolara çıkması büyümesi bekleniyor.

Başka deyişle, dünya "yeni nesil bağlantı çağına" adım adım yaklaşırken, uydu hizmetleri telekomünikasyon sektöründeki dönüşümün ön saflarında yer almaya hazırlanıyor. Uzay teknolojilerinin erişilebilir hale gelmesi (baksanıza bilet alarak uzaya adam yollamak artık mümkün), uydu teknolojilerindeki yenilik ve genişlemenin harmanlanmasıyla iletişimin geleceği büyük bir değişime uğramak üzere.

Uydudan haberleşme gelişmelerine göz atalım

Şimdi gelişmelere bir göz atalım. Bu alanda çalıştığını duyduğumuz ilk firma Lynk oldu. 2021 yılında elimizdeki dümdüz akıllı telefonlara, başka bir ekleme yapmaksızın ya da anten gerektirmeksizin uydudan internet sağladığını duyurdu.

AST SpaceMobile BlueWalker

Arkasından haziran 2022'de AST SpaceMobil firması da FCC'den lisans aldığını duyurdu. AST SpaceMobile 2025 yılı sonuna kadar 170 uydu üzerinden MIMO desteği sağlamayı planlandığını açıkladı. Derken kasım 2022'de Apple'ın -iPhone telefonlarına yönelik olarak- Globalstar'ın uydularına takılacak parçalar için 450 milyar dolar yatırım yapacağı duyuldu. Arkasından ocak 2023'te Samsung'un Iridium ile yine akıllı telefonlara uydudan sinyal almak için iş birliği yaptığı açıklandı. En son gelişme, Starlink'in doğrudan telefonlara iletişim sağlayacak olan uyduları 2024 ocakta fırlatması oldu.

LEO uydular küresel kapsamayı en uçlara taşıyacak

2024'te beklenen en önemli değişikliklerden biri küresel bağlantı hacmindeki kapsamlı büyüme olacak. Alçak Dünya Yörüngesine (LEO) konuşlandırılmakta olan küçük uydu takımları ile, dünya yüzeyinde uzak ve yetersiz hizmet alan bölgeler yüksek hızlı internet hizmetlerine erişebilecek ve dijital uçurumun kapatılması için fırsat yaratacak.

Yeni LEO takımyıldızlarının piyasaya sürülmesi, geleneksel coğrafi sabit (GEO) uydu sistemlerinin yüksek gecikme problemini çözüyor. Dolayısıyla, uydu internet hızı ve güvenilirliğinin, karasal geniş bant hizmetleriyle -klasik operatörlerle- rekabet edeceği yeni bir döneme işaret ediyor.

Yeniden kullanılabilir fırlatma araçları (roketler) sayesinde masraflar azaldı. 2024 yılı ve sonrasında da uydu hizmetleri pazarında, daha hafif malzemelerin ve daha kompakt boyutların kullanılması ve fırlatma maliyetlerinin daha da azaltılması bekleniyor.

Ancak sıkışık radyo frekansı spektrumu, giderek artan bir endişe nedeni. 2024 yılında uydu operatörleri, kusursuz hizmet sunumunu sağlamak için daha verimli spektrum paylaşım teknikleri ve girişim yönetimi sistemleri üzerinde çalışıyor.

Sonuç olarak 2024 yılı uydu hizmetleri pazarı için bir dönüm noktası olarak görülüyor. Şimdiden Tayvanlı firmaların uydu sektörüne yönelik parçaların üretimi için yatırım yapmaya başladığı belirtiliyor. Zaten farklı sektörlerdeki uydu hizmetlerin de bu konudaki hazırlıklara başlamış durumda.

Türkiye'de durum nedir?

Türkiye için durum nedir diye bakarsak, iPhone'un anlaşma yaptığı Globalstar'ın Ankara'da atıl bir yer istasyonu var. Yer istasyonunun önemi şu; Türkiye sınırları içindeki tüm uydu servisleri için datanın Türkiye'ye indirilmesi yani dolayısıyla yer istasyonu şartı var.

Gerçi mevcut yönetmeliklere göre, bunların hepsinin ülkemizde yer istasyonu açma zorunluluğu var. Ama Immarsat, Iridium ve Thuraya'nın bu yönetmeliklerde uymadığı hususlar olduğunu biliyoruz.

Globalstar yer istasyonu önceki yıllarda çalışıyordu. Ancak 2016'da satıldı. BTK, yerli temsilci firmanın GMPCS lisansını iptal etti. Yerli temsilcinin, ABD merkez Globalstar ile anlaşmaları da yenilenemedi. Şimdi bu yer istasyonunun yeniden çalışabilmesi için, bunların yenilenmesi ve bazı sistemlerinin upgrade olması gerekiyor. Ama dediğimiz gibi satıldıktan bu yana atıl duruyor.

Yani İstanbul'da deprem olursa iPhone sahipleri kullanabilir mi? Aşağıda Globalstar'ın kendi haritası var. İstanbul -yer istasyonu aktif olmasa da- Yunanistan'daki yer istasyonu dolayısıyla, ses ve veri kapsaması içinde gözüküyor. Türkiye'nin ise neredeyse tamamı "zayıf sinyal" diye gözüküyor. İstanbul'dan kullanılmaya çalışılsa, muhtemelen "bu servis ülkenizde kullanılamıyor" mesajı çıkacaktır. Ülke ayarı değiştirilerek kullanılabilir mi? Bilmiyoruz.

Bu arada Apple servisi için kişisel başvuru yapılması gerektiğini ve Apple'ın kasım ayında servisin 1 yıl daha ücretsiz sunulacağını duyurduğunu not edelim.

Diğer yandan, Turkcell'in Barcelona'daki Dünya Mobil Kongresi sırasında Lynk ile bir anlaşma imzaladığı duyuldu ama detayını henüz açıklamadılar. Zaten bu anlaşmanın geçerli olması için BTK'nın buna yönelik yönetmelik ya da yönetmelik değişikliği yapması lazım.

Burada ayrıma da işaret edelim; Operatör anlaşma yapmışsa, onun aboneleri, telefon firması yapmışsa, kullanıcıları için geçerli. Yani Turkcell'in Lynk anlaşması aktif olursa sadece Turkcell kullanıcılarını, Apple ise sadece iPhone kullanıcılarını kapsıyor. 

Global Vodafone ise, Google ve AT&T ile birlikte uzaya telefonla görüşülecek uydular yollayan diğer firma olan AST Space Mobile'a yatırım yapmış durumda.

Starlink için BTK'nın yönlendirdiği görüşmeler olduğunu yazmıştık. 2021 yılında Gebze'de kurulan bir yer istasyonu da mevcut. Ama nedense hala aktif değil.

Kaçan trenlerin sonu gelmedi

Umarız, İstanbul depremine kadar yetişir. Şimdilik bu olur mu, nasıl kullanılır, nasıl işe yarar henüz bilmiyoruz.

Tabii ki bu anlattıklarımız uzantısında şunu soracaksınız; BTK bunları engelleyebilir mi? Ya da ne kadar engelleyebilir?

Yukarıda baştan beri hep yönetmelik ve BTK dedik. Ama son bir kaç yılda dünya devi şirketlerin (Google - Facebook vs.) artık hükümetlere kafa tuttukları görüyoruz. Bu kapsamda yakın gelecekte değilse bile, artık tüm haberleşmenin tekelleşeceğini görmemek için aptal olmak lazım. Yani bu alandaki treni de, 2010'lardan bu yana döşemediğimiz fiberlerle kaçırdık. Muhtemelen bu servisler BTK ya da her ne ise, istese de istemese de gelecek. Zaten bahsettiğimiz Starlink görüşmesinde operatörler, BTK tarafından Starlink ile işbirliği konusunda zorlandıkları imajı aldıklarını belirtmişlerdi.

Ama ben önemli bir hususu yeniden hatırlatayım; amatör telsizciler İstanbul'da bir network kuruyor. Bu networkün bir "hub"ı da siz olabilirsiniz ya da en azından kullanıcı olabilirsiniz.

Konuyu takip etmeye devam ediyoruz. Sizleri de bilgilendireceğiz.