Cuma günü elektronik kimlik bilgisi (IMEI numarası) değiştirilmiş ya da kopyalanmış cihazlara yönelik düzenleme yürürlüğe girdi. Bu yönetmelik, klonlanmış telefonlara af getiriyor ve 7 yıldan beri kullanılmayanları 4 ay içinde iletişime kapatıyor.

Cep telefonlarında bugünlerde 2 önemli değişiklik var. Bunların ikisi de uzun yıllardır mobil pazar için çalışmalarda bulunan MOBİSAD ismi verilen ve cep telefonu sektörünün paydaşlarını içinde barındıran derneğin çalışmaları ile oldu.

İlk değişiklik, TBMM’de görüşülen bir kanunla MCKS sistemindeki klona telefonlara getirilecek olan af. İkinci değişiklik ise, yolcu yanında gelecek telefonlardan alınan gümrük harcının 1.500 TL’ye çıkarılması.

Bu 2 konuyu, geçmişi ve arka planı ile anlatalım:

MCKS sistemi ve fonksiyonu

MCKS olarak adlandırılan ve 2005’de kanunu çıkan “Mobil Cihazları Kayıt Sistemi”, o dönemde ülkeye giren kaçak telefonlara karşı yine Mobisad'ın önerisiyle oluşturulmuştu. Buna göre, Türkiye'deki bir operatörden hizmet almak için, cep telefonu cihazının BTK tarafından oluşturulan bir veri tabanına IMEI numarası ile kaydediliyor. Cep telefonları bununla vergisini ödemiş, yasal ve "iletişimine izin verilen" telefon haline geliyor [1].

Çok zaman olduğu için, MCKS sisteminin kurulma nedenlerini hatırlatalım;

1. Türkiye’deki mobil telefon bayi pazarındaki haksız rekabetin engellenmesi
2. Kaçak cep telefonları nedeniyle ülkenin vergi kaybetmesini engellemek
3. Ne olduğu belirsiz telefonların pazarda vatandaşlara zarar vermesini (sağlık ve para açısından) engellemek

idi. Kurulduktan sonra bir faydası daha ortaya çıktı.

4. Telefon çalınmaları engellendi. O günlerde ABD'de ve başka ülkelerde iPhone çalınmaları çok yüksekti. Ama sistem Türkiye'yi korudu. Çünkü çalınan telefonların IMEI numaraları BTK’ya bildirildiği takdirde, telefon bloklanıyor ve çalışamaz hale geliyordu. Hırsızlar da bu nedenle vazgeçmişlerdi [2]

Peki “IMEI Nasıl kaydediliyor” derseniz [3].

1. Cep telefonunuzu, bir telefon bayiinden ya da teknomarket gibi bir yerden aldığınızda, onlar zaten gümrük vergisini ödedikleri için siz farkında olmadan, telefonunuz MCKS sistemine kayıt edilmiş oluyor.
2. Ama yurt dışından (yani yolcu yanında) bir telefon getirmişseniz, pasaportunuzla birlikte e-Devlet ya da bir telefon bayi üzerinden bu kaydı bizzat siz gerçekleştiriyorsunuz.

MCKS sistemi şişince hırsızlık ve kaçak hızla geri döndü

Bu şekilde 2006’dan itibaren yapılan ”Mobil Cihaz Kayıt Sistemi (MCKS)" 280 milyon telefon kaydıyla şişmiş olduğu için, bir defaya mahsus olarak klonlanmış telefonlara af geliyor. 2005 yılında devreye alınan sisteme, Türkiye'deki bir operatörden hizmet alan her cep telefonu IMEI numarası ile kaydediliyor [6].

Ancak sistemde kurulduğu 13 seneden sonra önemli bir güncelleme ya da geliştirilme yapılmadı. Dolayısıyla bugün sistemin problemi şu; tüm telefonlar kayıt olunurken, kullanımı duran telefonlar sistemden silinmiyor.

Bir başka deyişle, bugün 80 milyon cep telefonu kullanımdayken, sistemde 280 milyon kayıt var. Kullanılmayan telefonlar cihaz olarak belki çekmecelerde açılmadan duruyor. Ancak bunların IMEI numaraları kopyalanabiliyor (klonlanıyor). Bunu da yurt dışından yasal olmayan yollarla cep telefonu getiren kaçakçılar, dolandırıcılık yapanlar (cep telefonu alıp, parasını ödemeyenler) ya da hırsızlık malı satan firmalar yaptırıyor.

Dolayısıyla sistem başta hırsızlıkları ve kaçakçılıkları engellerken [2][4]. Şimdi beyaz listesinde çoğalan kullanım dışı IMEI numaraları olduğu için tam tersine çalınmaları ve kaçakçılığı arttırıyor.

Cep telefonu bayileri buna karşın son birkaç yıldır, hem Ulaştırma Bakanlığına, hem de Ticaret Bakanlığına başvurdu ve konunun önemine işaret etti. Çünkü öncelikle bu olay, haksız rekabetten ötürü cep telefonu pazarını kötü yönde etkiliyor. İlaveten vergi kaybı nedeniyle devleti, kalitesiz telefonları pazarda görüp, bilmeden alan kullanıcıları da zarara uğratan bir yönü var. Vatandaşın dolandırılması bir yana, SAR değeri [5] yüksek telefonların da bu yolla gelebildiğini hatırlatalım.

TBMM’den geçen yeni düzenleme konusunda Mobisad ile görüştük. Verdikleri bilgiler şöyle;

"Bizim öncelikle talebimiz 5 yıldır kullanılmayan (sinyal alınmayan) IMEI numaralarının silinmesiydi. Çünkü Bu telefonların bazılarının IMEI'lerinin klonlanmış olduğunu görüyorduk. Israrla üstüne gittiğimiz bu konu bakanlıklarca haklı bulundu. Çünkü durum şöyle; bugün 5 TL'ye IMEI kopyalanabiliyor. IMEI kopyalandığında, her 2 hatta mesaj gidiyor. Eğer diğer tarafta birisi varsa, faturası ile ibraz ettiğinde onun IMEI numarası geçerli oluyor. Diğeri bloklanıyor.

Ama sistemde kullanılmayan IMEI numaraları olduğunda, kaçakçı ya da çalıntı telefon satan firmalar bunları kullanabiliyor. Bu şekilde 20 kere bile kopyalanan numaralar olabiliyor. Sistemde 280 milyon numara var. 80 milyonu aktif. Geriye kalanlar klonlanmaya müsait. Yani çok ciddi bir klonlanma var. Bu legal kanala zarar veren bir durum.

Bakanlık bunu çözmek için 7 yıldır hiç kullanılmayan telefonları silmeye karar verdi. Ancak bu arada bilmeden alan vatandaşların mağdur edilmesi durumu olabilir. Biz de buna anlayışlı yaklaştık. Dolayısıyla 7 yıldır çalışmayan telefonlar silinecek ve klonlanmış olanlara 1 kerelik af getirilecek. Bu sektörü rahatlatacak. Gerçi 5 yıl istemiştik ama 7 yıl da olur.

Bir başka konu da; yürürlülük süresiydi. Onu bakanlığa anlattık. Eğer kanun çıkar, yürürlülük 1 ay sonra olursa, o aradaki zamanda 250 TL'ye çok sayıda kaçak getirilir. Legal kanal yine mağdur olur diye. Onu da kabul ettiler. Kanun çıkarken, öncesindeki bir tarih milat olacak."

Klon affı nasıl olacak?

Af işlemi şöyle yürüyecek; 250 TL ödeyen kişilerin klonlanan numaraları sistemdeki  listede olup olmadığı kontrol edilecek.

Son 7 yıldır tek bir kez dahi kullanılmayan 70 milyon cep telefonunun kayıtları silinecek. Silme işlemiyle, kaçak telefonların, yıllardır kullanılmayan kayıtlı telefonların IMEI numaları üzerinden adeta yeni telefonmuş gibi kopyalanıp kullanılması engellenmiş olacak.

Sektörden bir uzman, "yaşlandırma" adını verdiği, kullanılmayan telefonların silinmesinin çok olumlu olduğunu belirtti. Ancak, teknik düzenleme açısından soruna işaret etti. Sistem IMEI numarası ile işlediği için, kullanımdan kaldırılan telefonların klonları için sorun olmasa da, arada ayrımın nasıl yapılacağı bilinmediği için 7 yıldan daha az bir süredir kullanılmıyor olsa da, yasal bir telefonda bulunan IMEI numarasının klonunun sisteme nasıl kaydedileceği bir sorun.

Özetle; aynı IMEI numarası taşıyan telefonların aktif kalmaları için nasıl bir teknik uygulanacağı bilinmiyor.

Diğer yandan, bu klon affetme bir kez yapıldığında, arkasının gelmesi mümkün. Çünkü şu anda 280 milyon'da 70 milyon hat kesilecek. Ama hala klonlanacak belki 3 belki 5 yıldır kullanılmayan telefonlar olacak. Onlar da bir süre sonra yine bir af mı bekleyecekler?

Yolcu yanında gelen telefonların gümrük harcı neden arttı?

Yolcu yanında gelen telefonların vergisi de 1 yıl içinde 7 kat artmış durumda. 2 yıl önce 170 TL iken, şimdi 1.500 TL.

Daha önceki 170 TL, bireysel kullanım (yani kar etmemek) nedeniyle düşüktü. Ama yukarda bahsettiğimiz gibi, bu kaçakçılar tarafından kötüye kullanılır hale geldi[7].

Gerçi Mobisad, bu konudaki başvurularını "vergi adilliği" nedenine dayandırıyor. Ama gördüğünüz gibi sistemin kaçakçılar ve hırsızlar tarafından alabildiğine kullanıldığı gözüküyor. Öyle ki, yasal yoldan gelen telefon sayısı 2016 yılında 12 milyon iken, yolcu yanı + kaçak gelen sayısı 4 milyon olmuş[7].

Bu nedenle de yolcu yanında getirilen telefon cihazlarında vergi 1.500 TL oldu.

Cep telefonu pazarı

Cep telefonu pazarını cihaz ve iş süreçleri açısından 20 yıldır izliyorum. Ancak gitgide daha önemli bir sektör haline geldiği kesin. Çünkü artık cep telefonlarımız, kimlik kartımız, özel resimlerin olduğu bir alan ve hatta banka şubemiz durumunda. Yani cep telefonlarının çalınması, basit bir cihazın çalınmasından öte bir durum.

Öyle ki; yakın zamanda Ankara'daki bir operasyonda bir cep telefonu bayisinden aldığı simkartla banka soygunu yapan kişiler yakalandı.

Mobisad bu nedenle cep telefonu bayiliği sisteminin bir "lisansa" dayanması gerektiğini söylüyor. Haksız değiller. Şöyle diyorlar;

"Böylesine önemli bir sektörde hizmet eden paydaşların bir sertifikasyondan geçmesi gerekmez mi? Çunkü sektör güvenlik unsurları barındirıyor. Bir cok vatandaş mağdur oluyor"

Mobisad ayrıca, şimdi MCKS sistemi konusundaki "Uygulama ve Esaslar" ile ilgili olarak yapılacak görüşmelere de katılmak istiyorlar ve şöyle diyorlar;

"Biz de haber bekliyoruz. Bu yönde talebi ilettik. Operatörler ile görüşürlerse "şirketlerin menfaatine", bizimle görüşürlerse "Ülke menfaatine" hizmet ederler. Mobil iletişim sektörü 3 operatörden ibaret değil bir çok paydaşımız var.

"Operatörlerimiz de Ülkemize değer katan bu Ülkenin göz bebeği firmalar. Ancak Cumhurbaşkanımız nasıl dünya 5'ten büyüktür diyorsa, biz de Cep telefonu sektörü 3'ten büyüktür diyebiliriz. Ancak bu 3'lü de bütün paydaşlar ile birleşir ise sektörün gelisımi olumlu etkilenir."

Sorular...

Şimdi, bakıldığında anlaşılamayan noktalar var. Bizim aklımıza gelenler şunlar

1. Kaçakçılar ve hırsızlar, "kullanılmayan telefonların IMEI numaralarını" nereden buluyorlar?
2. Bu kişilerin ayrıca bu kadar (bir kaç milyon) pasaport numarasını nasıl bulduğu araştırıldı mı?
3. 7 yıldan daha az da olsa kullanılmayan bir telefonun klon IMEI'si çıktığında işlem "teknik" olarak nasıl yürüyecek? Veri tabanı IMEI ile işlediği için veri tabanına ek işlem mi yapılacak?
4. 7 yıldır kullanılmayan cihazların IMEI numaralarının silinmesi konusunda, daha mantıklı bir "süre" neden seç Çünkü 280 milyonda, 70 milyon silinse bile hala kullanılmayan 130 milyon IMEI numarası kaçakçılık ve hırsızlığın önünü kesmeyecektir. Bu 7 yıl neye göre tespit edildi?
5. 7 yıl yerine 1 yıl gibi mantıklı bir süre seçilse ve bu arada 1 yıl kullanmadıktan sonra, telefonunu yeniden kullanmak isteyenler için bir "süreç" tasarlansa daha mantıklı olmaz mı?
6. Klon affı, arkasından başka klon aflarının yollarını açmayacak mıdır?
7. Kaçak ve hırsızlık önüne geçmek için gümrük vergisi arttırmaktan daha iyi bir yol bulunamaz mı? MCKS sisteminin yönetimi için daha iyi bir süreç tanımlanamaz mı?

[1] Wiki-Turk : MCKS Sistemi

[2] Dr.Acarer : MCKS Sayesinde Ülkemizde Cep Telefon Çalınmaları Ciddi Oranda Düştü

[3] Wiki-Turk : IMEI

[4] MCKS Şiştiği için Cep Telefonu Kaçakçılığı Arttı

[5] Wiki-Turk : Sar Değeri

[6] GSM Elektronik Kimlik Yönetmeliği Yayımlandı

[7] 2016 Yılında 6 Milyonu Operatörler Üzerinden, 4 Milyonu Kaçak, Yolcu Yanında Olmak Üzere 16 Milyon Telefon Satıldı