Bunun beraberinde, mahkeme sorgularından ve bilirkişi raporlarından elde edilen bilgiler şöyle sıralanabilir:
- Eski panolardaki meydana gelen yangının barajlar ile engellenmemesi gerekli şekilde yapılmaması,
- Havalandırmanın yanlış planlanması ve yapılması gerekli havalandırma galerisinin yapılmaması,
- Bantların yanmaz olmaması,
- Ekipmanların anti-grizu veya alev sızdırmaz (EX-proff) olarak seçilmemesi,
- Sensörlerden gelen bilgiler, ocakta meydana gelen kazanın olacağını önceden bildirmesine rağmen, bilgilerin dikkate alınmaması ve çalışmaların durdurulmaması.
Bu maddeler arttırılabilir.
"Özelleştirme ve taşeronlaşma sonucu iş güvenceleri yok edildi, örgütlenme engellendi"
- Özelleştirme ve taşeronlaşma, Soma’daki iş güvenliği ihmallerini nasıl körükledi?
1980 sonrası izlenen politikalar sonucunda, kamu işletmelerinin üretici fonksiyonları gerilerken siyasi arpalık haline dönüştürüldüler. Gerekli yatırımların yapılmaması sonucu üretim ve hizmet kaliteleri bilinçli olarak düşürüldü. Zarar eden ve bütçeye yük olan KİT’ler ile devam etmek veya bunların özelleştirilmesi seçenekleri topluma sunuldu.
Özelleştirme ve beraberinde gelen taşeronlaştırma ile topluma daha verimli işletmeler, daha yüksek istihdam, modern teknolojik yatırımlar, bütçeye yük olmayacak işletmeler vb. vaat edildi.
Anılan vaatlerin gerçekleşmemesi bir yana özelleştirme, taşeronlaşma, yap-işlet-devret gibi neoliberal politikalar, topluma çok büyük ekonomik yükler getirdi.
Ekonomik yapıda bunlar yaşanırken işçi sağlığı ve iş güvenliği alanında yaşananlar felaketti. İş cinayetleri, işçilerin soykırımına uğradığı süreçlere dönüştü. Soma’da, Ermenek’te, Dursunbey’de, M. Kemalpaşa’da, Karadon’da, Şirvan’da, Amasra’da maden emekçilerinin yaşamlarını yitirdi. İş cinayetlerinde, kamu eliyle işletilen maden ocakları, özelleştirilen sahalardan geride kalmadı. Daha fazla kâr elde etme tutkusu kamuya da sıçradı ve cinayetlerde artık kamu veya özel sektör ayrımı kalmadı.
Özelleştirme ve taşeronlaşma uygulamaları sonucu sektörde çalışan emekçilerin ücretleri ve sosyal haklarında ciddi gerilemeler yaşandı. İş güvenceleri yok edildi, örgütlenmeleri engellendi, sendikal haklar rafa kaldırıldı. Sendikalaşmak isteyen pek çok işçi işinden, ekmeğinden oldu.
"Kamu görevlilerin yargılanması geç de olsa olumludur, gecikme adalet sistemimizden kaynaklanıyor"
- Soma davasında bilirkişi raporları ne kadar etkili oldu ve kamu görevlilerinin yargılanmasındaki gecikmeyi nasıl değerlendiriyorsunuz?
Soma katliamı konusunda hazırlanan bilirkişi raporları kamuoyunu (bence) yeterince aydınlatmıştır. Katliamın sorumluları ve alınmayan önlemler konusunda doğru tespitler yapılmıştır. Bu raporlar sayesinde işverenin işçilerin güvenliğine yönelik alması gereken ya da aldığını söylediği önlemlerin alınmadığı veya yeterli olmadığı belgeler ile kanıtlanmıştır.
Kamu görevlilerin yargılanması (genelde Çalışma Bakanlığı iş müfettişleri) geç de olsa olumlu bir gelişmedir. Bu gibi davalarda genellikle yargılanma izini verilmemektedir. Adı geçen müfettişlerin hazırladığı denetim raporları kamuya açılmalı ve incelenmeleri sağlanmalıdır. Gecikme konusu genel adalet sistemimizden kaynaklanmaktadır, diye düşünüyorum. Hatalı denetim ve çözümlenmeyen eksiklikler ile ilgili sorumlular yasalara uygun olarak cezalandırılmalıdır.
"Soma'dan sonra olumlu değişiklikler yapıldı ama Amasra katliamı düzenlemelerin yeterli olmadığını gösterdi"
- Soma’dan sonra Türkiye’de maden güvenliği ne kadar iyileşti, yoksa hâlâ aynı riskler mi var?
Soma katliamından sonra işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda yasal mevzuatta olumlu bazı değişiklikler yapıldı. Sığınma odaları, ferdi oksijen sağlayıcı maskelerin bulundurulması, yanmaz bantların temini gibi. Ama Amasra katliamı gösterdi ki bu düzenlemeler yeterli değil.
Madencilikte bence en önemli sorun, ülkemizin birçok sektöründe olduğu gibi denetim sorunu. Devlet veya işveren çalışanları tarafından yapılan denetimler işçiyi korumaktan çok, daha fazla üretimin nasıl yapılacağının çözümünü arıyor. Bu denetimlerin bile raporları açıklanmıyor. Göstermelik birkaç işlem dışında kapatma kararı uygulanmıyor. Kaçak maden ocakları sorunu kamu yöneticilerince görmezden geliniyor.
Maden ocaklarının denetiminde sivil toplum kuruluşu temsilcileri, sendika temsilcileri, yöre halkı temsilcileri vb. aktif rol almalıdır. Bu günkü durumda Soma katliamını oluşturan riskler maden ocaklarında aynen sürmektedir.
- Bir maden mühendisi olarak, Soma faciasının toplumda ve sektörde bıraktığı en büyük yara ne oldu?
Toplumsal yarayı ilgili bilim dallarının değerlendirmesi daha doğru olur. Maden mühendisi olarak bende oluşan, mesleğin temel bilgilerini kullanmadan ortak olunan, sadece ekonomik kaygılarla sorumluluk alınan durumların sonucu onarılmaz yaralar ve suçlar oluşturmaktadır.
1970’li yıllarda TMMOB’nin yönetim kurulu başkanı olan Teoman Öztürk’ün sözünün “Bilimi ve tekniği halkın çıkarları doğrultusunda kullanacağız” önemi Soma ve diğer iş cinayetlerinde ortaya çıkmıştır.
- Soma faciasında 301 madencinin ölümüne yol açan teknik ihmallerin istatistiksel oranı nedir ve bu ihmallerin kaçı doğrudan önlenebilirdi?
Bu soruya oransal bir yanıt vermek benim için mümkün değil. Ama ilgilendiğim hemen tüm iş cinayeti bilirkişi raporlarında gerekli yasal önlemler alınmış olsa önlenemeyecek iş cinayeti yoktu. Yeter ki mesleğin bilimsel, teknik gereklilikleri yerine getirilsin.
- Türkiye’de maden kazalarında ölüm oranları Soma’dan sonra nasıl değişti? Hâlâ dünyanın en yüksek oranına sahip miyiz?
ILO, her yıl yayınladığı "İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları" raporunda, üye ülkelerin iş kazaları ve meslek hastalıkları verilerini yayımlıyor. En son 12 Temmuz 2023 tarihinde güncellenen ILO verilerine göre Türkiye, ölümcül olmayan mesleki yaralanmalar bakımından 11. sırada, ölümlü iş kazası sayısı bakımından ise 15. sırada yer alıyor.
Temmuz 2023 ILO İş Kazası Verileri
- Soma madeninde denetim eksiklikleri istatistiksel olarak nasıl bir tablo çiziyor? Yeterli denetim olsaydı kaç hayat kurtulabilirdi?
Madenlerde veya işletmelerde denetim ya devlet görevlilerince ya da işverenin ücretini ödediği kişilerce yapılmaktadır. Bu denetimler sonucu gerekli yatırım yapılıp yapılmadığı ve önlemlerin alınıp alınmadığı bilinmemektedir. Denetimlerde emeğe değer veren güçlerin bulunması durumunda daha doğru denetim yapılacağı inancındayım.
"Sadece kâr amacı ile yapılan çalışmalarda Soma gibi sonuçlar kaçınılmazdır"
- Özelleştirme sonrası Soma madeninde üretim maliyetinin ton başına 140 dolardan 24 dolara düşmesi, iş güvenliği yatırımlarını istatistiksel olarak nasıl etkiledi?
İşçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili yatırımların eksikliği yanında, üretim maliyetinin düşmesinin ana sebebi üretim zorlamasıdır. Gerekli altyapı oluşturulmadan sadece kâr amacı ile yapılan çalışmalarda Soma gibi sonuçlar kaçınılmazdır.
Bilirkişi raporlarında Soma gerçeğinin taraflarca bilinen durumu aşağıdaki yazışmalarda ortaya çıkmaktadır:
“Eynez kömür sahasının 2006 yılında kömür üretme ve teslim işini üstlenen PARK Teknik Elektrik, Madencilik Turizm Sanayi ve Ticaret A.Ş’nin, Türkiye Kömür İşletmeleri Genel Müdürlüğüne 07.10.2009 tarihinde verdiği sözleşme devri ile ilgili başvurusunda, ‘üretim çalışmaları sırasında oluşan yangınlardan dolayı üretim yapılamaması ve yüksek su geliri’ gerekçe gösterilerek, ‘ileride telafisi mümkün olmayacak problemlerle karşılaşılacağı anlaşılan bu durumda, hem Şirketimizin hem de Kurumunuzun olumsuz etkilenmemesi için işi devir etmek istemekteyiz’ denmektedir.”
- Soma faciasından sonra maden sektöründe iş güvenliği yasalarındaki değişiklikler, kaza oranlarını yüzde kaç azalttı veya artışı engelledi mi?
İş cinayetlerini sayısal veya istatistiksel değerlendirmek bana doğru gelmiyor. O rakamların her birinin ismi, ailesi, sevdikleri, sevenleri var. Yine de istatistiksel veri olarak en güvenilir çalışmaları yapan İşçi Sağlığı İş Güvenliği Meclisi'nin periyodik yayınladığı raporlarda yapılan düzenlemelere bağlı bir değişiklik gözlenmiyor.
Kabul etmeyip dirensek de iş cinayetleri, bu yönetim ve çalışma sistemleri, kâr etme dürtüsünde başka kaygısı olmayan işletmeler olduğu sürece “fıtrat.”
