24 Nisan Perşembe günü Habertürk TV Genel Yayın Yönetmeni Mehmet Akif Ersoy’un sunduğu Özel Röportaj programının konuğu Sağlık Bakanı Prof. Dr. Kemal Memişoğlu’ydu. Programda Bakan Memişoğlu, görev tanımının dışına çıkarak ve işi de olmadığı halde, aile yapısı konusunda akıllara durgunluk veren açıklamalarda bulundu.

“Aile yapısının çok önemli olduğunu düşünüyorum. Aile yılı, gerçekten bir toplumun temelini aile oluşturur. Aileyi de anne, baba ve çocuklar oluşturur. Siz eğer çocuğunuz yoksa aile olamıyorsunuz, sadece karı koca oluyorsunuz. Onun için aile her şeyin temelidir.”

Ersoy da Memişoğlu’na bu sözlerinden sonra “Manşet yarın, söylüyorum, Sağlık Bakanı ailemize de karıştı” diyecekler dediğinde, Memişoğlu “Doğruyu söylemekten çekinmiyorum.” diyerek noktayı koydu.

Bu yaklaşımın salt Memişoğlu’na ait olmadığını biliyoruz; bu aslında aile yılında Cumhurbaşkanlığı hükümetinin aile kavramına nasıl baktığının bir fotoğrafı.

Hani çocuksuz aileler için eksik aile deyimi vardır ya halk arasında, Memişoğlu bu ifadeyi de reddedip, zinhar bu durumun aile ile ilgisi olmadığını söylüyor. Çocuğun olmaması eksiklik gibi algılandığında bu çiftler bir anlamda sosyal baskıya maruz kalıyor. Bakan Memişoğlu, konuyu uç noktalara taşıyarak çocuksuz ailenin mümkün olamayacağını savunuyor ve böylece sosyal baskıyı zirveye taşıyor. Üstelik, Ersoy bir gün sonra manşetlerde “Sağlık Bakanı’nın ailelere de karıştığı yazabilir” diye uyardığında, Memişoğlu “doğruyu söylemekten çekinmediğini” belirtirken, aile kavramına yönelik yaptığı bu tanımın doğru olduğunu ve doğruları söylemenin de görevi olduğunu belirtiyor.

İyi güzel de Memişoğlu’nun aile kavramının “doğru” olduğuna kim karar veriyor? Sadece kendi inandığını doğru kabul edip onu dillendirenlerde bu durum psikolojide bilişsel katılık (cognitive rigidity) olarak adlandırılır. Bu durum felsefi açıdan tam bir dogmacılık olduğu gibi, iletişim perspektifinden de monolog tavırdan öte gitmez.

Aile her ne kadar Anayasa’da ya da Türk Medeni Kanunu’nda (TMK) açıkça tanımlanmadıysa da TMK’nun 143. maddesi “Evlenme töreni biter bitmez evlendirme memuru eşlere bir aile cüzdanı verir” der. Yani devlet evlenen her kadın ve erkeğe bu birlikteliği belgelemek adına “aile cüzdanı” veriyor. T.C. İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü’nün web sitesinde de Uluslararası Aile Cüzdanı’nın evlenme sırasında, evlendirme memurlukları tarafından, evlenen çiftlere verildiği belirtilmektedir. Uluslararası Aile Cüzdanı talep belgesinde ise erkek ve kadına ilişkin bilgiler dışında herhangi başka bir bilgi istenmemektedir (demek çocuksuz aile oluyor, Memişoğlu duymasın).

Fotoğraf: Runlea/Shutterstock

Özetle gerek TMK gerekse Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü uygulamalarında dar anlamda aile (evlilik birliği); sadece eşlerden oluşan birlikten meydana geliyor.

TUİK verilerine göre, sadece eşlerden oluşan çekirdek ailelerin toplam hanehalkı içindeki oranının, 2015-2023 döneminde yüzde 13-yüzde 14 arasında değiştiğini görüyoruz (bu cümledeki sadece eşlerden oluşan çekirdek “aile” terimi TÜİK’e aittir, Memişoğlu duymasın). Kuşkusuz, bu ailelerin bir kısmı çocuk sahibi olmayı istediği halde çeşitli nedenlerden ötürü olamayan çiftlerden oluşurken, diğer kısmı ise çocuk sahibi olmayı tercih etmeyenlerden oluşmaktadır.

Ailem deyişi yaygındır halk arasında, çocuk olsun olmasın, özellikle erkekler eşlerini “ailem” diye tanıtır. Her ne kadar ailem deyişi Memişoğlu’nun doğruları arasına giremiyorsa da bu söylemin ne kadar derin olduğunu hiç düşündünüz mü? Bu söylem, “Bu insanla hayatı paylaşıyorum, her şeyimi onunla inşa ediyorum, onunla kendimi tam hissediyorum” demek değil de ne? Çünkü artık, aile kavramı çoğalma üzerinden değil, duygusal bağlılık, güven, aidiyet üzerinden tanımlanıyor. Bu deyiş, “çocuğunuz yoksa aile değilsiniz” baskısına karşı bir tür varoluşsal karşı duruş, modern insanın artık aileyi sadece soyla değil, seçimle ve bağlılıkla kurabildiğinin göstergesi değil mi?

Bakan Memişoğlu’na göre (biyolojik bir beceri/eylem olan) çocuk yapabilme değer katıyor insana, başka türlü aile olunmuyor. Oysa aile sevgi, saygı, destek ve birlikte geçirilen zamanla inşa edilen bir yapı.

Kimin aile olup olmadığını belirleme hakkı ne toplumundur ne de bir otoritenin. Bu, sevginin inşa ettiği bir yapıdır. Aile çocuğa indirgenemez; çünkü doğurmakla aile olunmaz, tıpkı beyin taşımakla insan olunmadığı gibi.

Yıllardır kaç çocuk yapılacağıyla başlayıp çocukların nasıl doğurulacağını anlatıyorlar bu topluma, şimdi de çocuksuz aile olunamayacağını. Her rengi boyadılar, bir fıstıki yeşil kalmıştı.

Yeter ama!