İngiltere'nin en güzel kütüphaneleri (Devam...)

Bugün İngiltere'nin kuzeybatısında, ünlü sanayi kenti Manchester'deyiz. Geçen haftaki yazımı bitirirken, Oxford Üniversitesi Duke Humfrey Kütüphanesinin bir dönem sinemalarda fırtına gibi esen Harry Potter filmlerinde mekân olarak kullanıldığını belirtmiştim. Eh, koskoca seri romanlarının yazarı J.K. Rowling adlı bir İngiliz kadın olunca İngiltere'nin orasında burasında pek çok yerin anlatılması, film çekimlerinin de yapılması son derece doğal. Bugün "İngiltere'nin En Güzel Kütüphaneleri" yazımda iki tarihi kütüphaneden bahsedeceğim. Madem Harry Potter demiştim, o çizgide devam edeyim ve önce sizleri büyüleyici görüntüleriyle Harry Potter filmlerine yansıyan bir diğer kütüphaneye götüreyim şimdi.

John Rylands Kütüphanesi, Manchester

19. yüzyılda kardeşleriyle birlikte Manchester'de kurduğu şirketin bünyesindeki 17 fabrikada, 15.000 çalışanıyla günde 35 ton pamuklu ve keten kumaş üreten ve aynı zamanda toptan pazarlamasını yapan John Rylands, Manchester'in ilk mültimilyoneri olarak tarihe geçmiş.

Büyük hayırsever olarak bilinen Rylands'ın 1888'de ölümü ardından eşi Enriqueta Augustina Rylands, geniş kitap koleksiyonlarını halka açmak ve kocasının adını ebedileştirmek arzusuyla onun adına büyük bir kütüphane kurmaya karar vermiş. Zamanının ünlü mimarlarından Basil Champneys'in tasarladığı ve iki yıl içinde inşa edilerek hizmet vermeye başlayan "John Rylands Kütüphanesi"nin binası "Geç Victora Neo-Gotik mimarisi"nin en güzel örneklerinden biri. "Bakayım neymiş güzelliği," diyecek olursanız, şuna bakınca bana hak vereceğinizden eminim.

John Rylands Kütüphanesi Okuma Odası

1972'de Manchester Üniversitesine bağlanan kütüphanede, o tarihten itibaren üniversitenin sahip olduğu ve aralarında dünyanın en değerli eserleri olarak bilinen özel koleksiyonlar muhafaza edilmekte. Bunlar arasında Gutenberg baskısı bir İncil, MS 125 yılında Mısır'da yazılmış ilk İncil'in bazı sayfaları ve 15. yüzyıl sonlarında Venedik'in en ünlü yayıncısı "Aldine Yayınevi"nin yayımladığı Yunan ve Roma klasiklerinin tamamı da var. 2013'te Üniversite bünyesinde kurulan John Rylands Araştırma Enstitüsü ile Kütüphane 2021 yılında "John Rylands Araştırma Enstitüsü ve Kütüphanesi" adı altında birleşmişler. Enriqueta Augustina Rylands'ın ölümünde kütüphanenin büyütülebilmesi için bıraktığı büyük miktarda para ve geçen yüz yıl içinde yapılan büyük bağışlarla İngiltere'nin başlıca tarihi koleksiyonlarından birine sahip olan bu yapıda dünyanın önde gelen akademisyen araştırmacıları yaptıkları çalışmalarla bugüne kadar çok önemli araştırmalara imza atmışlar.

1994'te İngiltere'nin 1. Derece Tarihi Eser listesine alınan John Rylands Kütüphanesi binası Gotik bir kilise şeklinde tasarlanmış. Bunu özellikle Bn. Rylands'ın teolojiye merakından ileri geldiği anlatılıyor. Manchester'in korkunç hava kirliliğinin yaşandığı dönemlerde kir göstermemesi için özellikle koyu pembe renkte kumtaşıyla kaplanarak inşa edilmiş olan bina zaten dıştan tam bir kilise görüntüsü veriyor. Aslında iki katlı ama zemin katı yerden on metre yükseltildiği için sanki üç katlı algısı yaratıyor. Binaya girdiğinizde, kilise mahzenine benzeyen ana koridordan geçerek çok ilginç merdivenlerden çıkınca ulaştığınız yukarıda fotoğrafı görülen kütüphanenin muazzam okuma odası, sanırsınız ki bir katedralin sütunlu sahını.

John Rylands Kütüphanesi cephesi[1]                           Sanat şaheseri merdivenler[2]

Sıra sıra dizili okuma alkovları (ya da nişleri diyelim) altta cumbalı pencerelerden, üstte de tepe pencerelerinden gün ışığı alıyor. Ancak bunlara ilaveten bina Manchester tarihinde elektrikle aydınlatılan ilk kamu yapısı olmuş. Aydınlatma elemanları ise "Art Nouveau" tarzında. Binanın mimari özelliklerini anlatan bir yazar, "Şiirsel nitelikte, dört farklı elemanın, taş, ahşap, alçı ve pirincin harika füzyonu," demiş, "Griden gül pembesine canlı tonlardaki Cambria kökenli kumtaşı, Gdańsk (Polonya) kökenli meşe ağacı, şatafatlı işlemeli alçı süslemeler ve pirinç aydınlatma elemanları yapıya bütünüyle romantik bir hava veriyor."  

Aslında Harry Potter filmlerinin hiçbiri fiilen burada çekilmemiş. Buna karşılık filmin bazı dekorları John Rylands Kütüphanesinin pek çok yerinden esinlenerek tasarlanmış. Binaya adım attığınız andan itibaren kendinizi o sihir âleminin preestijli "Hogwarts" Büyücülük Okulunda sanmanız çok mümkün. Bakın mesela, sizce şu mekân filmin baş karakterlerinden biri olan, Okulun Müdürü büyücü Albus Dumbledore'un ofisi değil mi?[3]

Chetham Kütüphanesi, Manchester

Bir varmış, bir yokmuş, Manchester'de 72 yıllık hayatına 1653'te veda eden, hiç evlenmediği için mirasçısı bulunmayan, uğraşı olan tekstil ticareti ve bankacılık sayesinde yaptığı büyük serveti gayrimenkule yatıran, öte yandan hayırsever kişiliğiyle yoksul 22 çocuğun öğrenimi için özel, yatılı bir okul kuran Humphrey Chetham'ın vasiyetnamesi açıldığında, bıraktığı servetle o güne kadar doğru dürüst bir kütüphanesi bulunmayan Manchester'de halka açık olacak büyük bir kütüphane kurulmasını, bu serveti yönetmek üzere görevlendirdiği kişilerin uygun bir bina satın almalarını ve ardından İngiltere'nin her yerinden önemli kitap ve elyazmalarını toplatmalarını istediği görülmüş. 

Görevliler ilk iş olarak eski bir toprak ağasının 1421'de yaptırarak ikametgâhı olarak yaşadığı, sonradan hemen yanındaki kilisenin papaz okulu olarak kullanılan, ama bir tarihte terk edilerek domuzların girip çıktığı bir viraneye dönüşen binayı satın alarak amaca hizmet edecek şekilde restore ettirmişler. Şu binadan bahsediyorum.

Dıştan Chetham Kütüphanesi binası[4]

Bina hazır hale gelince, tayin edilen yöneticilerin görevlendiği beş kişi 1655'ten itibaren yollara düşüp kitap ve elyazmaları toplamaya başlamış. Böylece kurulan ve "İngiltere'nin en eski halk kütüphanesi" unvanını taşıyan kütüphanede bugün, yarısı 1850'den önce basılmış 120.000'den fazla, teoloji, tarih, hatırat, aile kütükleri, hukuk, doğa tarihi, tıp, Aristo, Öklid, Galile, Kopernik ve Kepler'in bilimsel eserleri, topoğrafya, haritalar, drama, edebiyat dahil çok geniş bir yelpazede kitap ve elyazması var.

İlk başlarda çoğu eser Londra'daki kitapçılardan alınmış ve bunların büyük kısmı denizaşırı ülkelerden gelen, ikinci el eserlermiş. Öncelikli amaç, mümkün olduğunca çok eser toplamakmış. Fakat 18. yüzyılın ortalarından itibaren daha eski, resimlendirilmiş eserlere, yıllarca birikmiş dergilere ve gazetelere ağırlık verilmeye başlanmış. 1791'de kütüphanenin ilk kataloğu yayımlanmış.

Chetham Kütüphanesinde koruma altında tarihi kitaplar[5]

Chetham 19. yüzyılın ortalarına kadar İngiltere'nin tek halk kütüphanesi olma iddiasını sürdürmüş. Fakat o tarihlere gelindiğinde başka kentlerde mantar gibi biten halk kütüphaneleri karşısında, kütüphane yöneticileri satın alma rejimini daha da daraltıp, sadece tarih ve topoğrafyaya yönelme kararı almış. Gelinmiş 20. yüzyıla, bu defa yeni bir kararla kütüphanenin o tarihten sonra kuzeybatı İngiltere üzerinde ihtisaslaşması öngörülmüş. Nasıl bir çelişkiyse, o tarihten itibaren özellikle koleksiyon bağışlarıyla kütüphaneye eklenen eserler öncesine kıyasla kısa zamanda daha büyük bir artış göstermiş!

Chetham Kütüphanesinin iki salonunun fotoğraflarıyla bitirelim bu bölümü:

"Okuma Odası"[6]                                   Çeşitli etkinlikler için kullanılan "Baron Odası"[7]                            

[1] Foto: Mike Peel (www.mikepeel.net)., CC BY-SA 4.0,

<https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

[2] ve 3 Foto: Sophie Pearce,

https://thirdeyetraveller.com/john-rylands-library-harry-potter/

4 Foto: Mike Peel, CC-BY-SA-4.0, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Chetham%27s_Library_2015_65.jpg

5 https://www.visitmanchester.com/things-to-see-and-do/chethams-library-p85071

6 https://www.visitmanchester.com/ideas-and-inspiration/blog/read/2020/06/the-zenith-of-manchesters-gothic-chethams-library-b1238

7 https://www.meetingsclub.com/venues/chethams-library-and-college-house/#lg=1&slide=12