CHP 47 yıl sonra ilk kez birinci, AKP 22 yıl sonra ilk kez ikinci parti oldu; işte 31 Mart seçimlerinin kazananları ve kaybedenleri

HABER ANALİZ

31 Mart yerel seçimleri, bir ilke sahne oldu ve kurulduğu günden bu yana girdiği tüm seçimlerden birinci parti olarak çıkan AKP, ilk kez CHP’nin gerisine düştü. Saat 01.00 itibarıyla, kesin olmayan sonuçlara göre, CHP, ülke genelinde belediye başkanlığı seçimlerinde yüzde 37,1 oy alarak, Bülent Ecevit’in yüzde 41 oy aldığı, 1977’deki seçimlerden sonra ilk kez, 47 yıl sonra, en çok oyu alan parti oldu. AKP ise kesin olmayan sonuçlara göre yüzde 35,9’da kaldı. Sonucu merakla beklenen, AKP’nin kazanmak için tüm olanaklarını seferber ettiği İstanbul’daki seçimde, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu, herhangi bir parti ile ittifaka girmemesine rağmen, Cumhur İttifakı'nın adayı Murat Kurum’a 10 puan fark attı. Ankara’da da CHP’li mevcut belediye başkanı Mansur Yavaş, herhangi bir parti ile ittifaka girmeden, AKP-MHP ittifakının adayı Turgut Altınok’a yaklaşık 28 puan fark atarak, rekor bir oyla başkan seçildi. CHP, İstanbul’da AKP’den 10, MHP’den 1 belediyeyi alırken, Ankara’da da yıllar sonra ilçe belediye sayısını 3’ten 14’e çıkardı. AKP’nin kalesi olarak gösterilen Keçiören’de bile CHP adayı ipi göğüsledi. Yıllar sonra Türkiye’nin seçim haritasında renkler değişti. Sadece batı ve güney kıyısında varlık gösteren CHP, uzun yıllar sonra ilk kez orta Anadolu, Ege’nin tamamı ve Marmara’nın büyük bölümünde birinci parti oldu. Çok partili yaşama geçildiği günden bu yana Manisa ve Afyonkarahisar’da ilk kez CHP’li adaylar belediye başkanı seçildi. Ortaya çıkan tablo, ANAP’ın büyük hüsran yaşadığı 1989’daki yerel seçimi anımsattı.

Üç büyük kentte CHP kasırgası

2023’teki Cumhurbaşkanlığı seçimi ve genel seçimde, CHP, İYİ Parti, Saadet Partisi, Deva Partisi, Gelecek Partisi ve Demokrat Parti’den oluşan altılı masaya karşı büyük başarı elde eden Cumhur ittifakı, yerel seçime büyük moral üstünlüğü ile girdi. CHP’deki genel başkanlık tartışmaları, Altılı Masa'nın bütünüyle dağılması, İYİ Parti’nin CHP’ye kapıları kapatması, CHP’nin seçime tek başına girecek olması gibi parametreler nedeniyle Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, İstanbul başta olmak üzere üç büyük kentte yerel seçimin kazanılmasını ilk hedef olarak gösterdi.

Uzman isimler, akademisyenler, sahadan muhabirler 31 Mart yerel seçim sonuçlarını T24'te değerlendirdi

Ancak İstanbul’da İmamoğlu, ittifaksız girdiği seçimde Cumhur ittifakının adayı Kurum’a 10 puan fark attı. İlçelerde de CHP büyük başarı kazandı. İstanbul’da AKP’nin 10, MHP’nin 1 belediyesi CHP’ye geçti. CHP toplamda 25 belediyeyi kazandı.

Ankara’da Mansur Yavaş da ittifaksız girdiği seçimde yüzde 58 gibi rekor bir oy oranına ulaşarak Cumhur ittifakının adayı Turgut Altınok’a 28 puan fark attı.

AKP, 19 belediyeden 9’unu CHP’ye kaybetti. MHP de 2 belediyeyi CHP’ye kaptırdı. CHP, üç olan belediye sayısını 14’e yükseltirken, Keçiören gibi 1989’dan bu yana kazanamadığı sembolik ilçelerde bile ipi göğüsledi.

Harita değişti

Seçimlere ilişkin Türkiye haritası, 22 yıllık AKP iktidarında ilk kez radikal biçimde değişti. CHP, elindeki belediyelerden Adana, Ankara, Antalya, Aydın, Eskişehir, Mersin, Muğla, Tekirdağ, İzmir ve İstanbul'u yeniden kazandı. Büyükşehirlerden Balıkesir, Bursa, Manisa ve Denizli'de ipi göğüsledi ve büyükşehir belediyesi sayısını 11’den 15’e yükseltti. CHP, buna ek olarak Adıyaman, Afyonkarahisar, Amasya, Bartın, Giresun, Kastamonu, Kırıkkale, Kilis, Kütahya, Uşak ve Zonguldak'ı da kazandı. Ardahan, Artvin, Bilecik, Bolu, Burdur, Çanakkale, Edirne, Kırşehir, Sinop ve Yalova'yı da CHP kazandı.

Böylece Türkiye haritasında sadece kıyılarda görünen CHP’ye özgü “kırmızı renk” ilk kez ülkenin batı bölümünün neredeyse tamamına yayıldı.

TOLGA ŞARDAN'IN HABER ANALİZİ - CHP, üç büyük kentin ilçelerini de kazandı: Keçiören, Beyoğlu, Bergama

Çorum sürprizi

CHP, AKP’nin kalesi Çorum’da ve Kırklareli’nde de büyük oy oranına ulaştı. Resmi olmayan sonuçlara göre Çorum'da CHP yüzde 36 oy oranına ulaşırken; Kırklareli'nde ise yüzde 40'la kılpayı kaybetti.

61 yıllık zafer

1946’da çok partili yaşama geçilmesinin ardından ilk yerel seçim 1963’te yapıldı. CHP, Manisa ve Afyonkarahisar’da, ilk yerel seçimden bu yana ilk kez belediye başkanlıklarını kazandı ve 61 yıl sonra bu kentlerde zafer elde etti.

AKP’ye şok: İlk kez ikinci parti

Seçimin en büyük sürprizi, Türkiye genelinde AKP’nin kurulduğu günden bu yana ilk kez bir seçimde ikinci parti olması ile yaşandı. Kesin olmayan sonuçlara göre AKP yüzde 35,9 oy oranında kalırken, CHP yüzde 37,1 oy oranına ulaştı. AKP, geçen yıl yapılan genel seçimdeki yüzde 35 oy oranında kaldı ve CHP’nin ilk kez gerisine düştü.

TIKLAYIN - 31 Mart yerel seçim günlüğü: Dakika dakika tüm gelişmeler...

Türkiye genelinde eridi

AKP, 2019’da 15 büyükşehir, 24 il, 535 ilçe belediyesini kazanmıştı. CHP ise 11 büyükşehir, 10 il, 187 ilçe belediyesi kazanabilmişti. Bu iki partiyi 1 büyükşehir, 10 il, 145 ilçeyi kazanan MHP, 3 büyükşehir, 5 il, 50 ilçe kazanan HDP izlemişti. İYİ Parti, CHP ile ittifak yaptığı seçimde 19 ilçede seçimi kazanmıştı.

CHP, bu seçimde kazandığı büyükşehir sayısını 11’den 15’e yükseltti. 21 il, 329 ilçe kazanarak, önceki seçimde kazandığı il ve ilçeleri neredeyse iki katına yükseltti.

AKP’nin büyükşehir belediye sayısı 11 ile, il sayısı 13’e, ilçe sayısı 360’a düştü. DEM Parti 3 büyükşehir, 7 il, 63 ilçede başarı kazandı ve CHP’den sonra oylarını yükselten partiler arasına girdi.

MHP 8 il 108 ilçede belediye başkanlığını kazandı ancak hem elindeki bazı kentleri kaybetti hem de oy oranı ciddi oranda düştü.

Bu illerde kaybettiler

AKP 2019’da kazandığı Adıyaman, Ağrı, Afyonkarahisar, Balıkesir, Bursa, Denizli, Kilis, Kırıkkale, Muş, Nevşehir, Şanlıurfa, Tokat, Uşak, Yozgat ve Zonguldak’ta geride kaldı. MHP de 2019’da kazandığı Amasya, Bartın, Karabük, Kastamonu, Kütahya ve Manisa’da belediyeleri kaybetti.

22 yılda ilk kez ikinci

AKP, 2019 yerel seçiminde Türkiye genelindeki oyların yüzde 44’ünü almıştı. MHP ile birlikte Cumhur İttifakı'nın oy oranı yüzde 51’i bulmuştu.

CHP ise bu seçimde yüzde 30’da kalmıştı. İttifak ortağı İYİ Parti ile oy oranı yüzde 37 olarak gerçekleşmişti. HDP de yüzde 4,2 oranında oy almıştı.

2014 seçiminde de AK Parti yüzde 45,43, MHP yüzde 20,71, CHP yüzde 16,87, belediye meclisi üyeliklerinde AK Parti yüzde 42,87, CHP yüzde 26,34, MHP yüzde 17,82 oy oranına ulaştı.

2009 yerel seçiminde AKP yüzde 38,39, CHP yüzde 23, MHP yüzde 15,9, DTP (HDP) yüzde 5,7

Saadet yüzde 5,2 oy aldı. Bu seçim, “AKP’ye uyarı” olarak nitelendirilmişti. 2004 yerel seçiminde ise AKP yüzde 41, CHP yüzde 18,2, MHP 10,4, DYP 9,9, SHP 5,1, Saadet yüzde 4 oy oranına ulaştı.

AKP; 2002’den bu yana ilk kez ikinci parti oldu ve yüzde 35 oy oranında kaldı.

HABER ANALİZ - 2019’a göre CHP 2,3 milyon oy kazandı, AKP 5 milyon oy kaybetti

Yeniden Refah rüzgârı

Seçimin en büyük sürprizlerinden birine Yeniden Refah Partisi imza attı. AKP’nin ittifak görüşmelerinde il belediye başkan adaylığı vermeyerek kapıları kapattığı Yeniden Refah Partisi, AKP’nin kalesi Yozgat ve Şanlıurfa’da seçimi kazandı. 39 ilçede belediye başkanlığını kazanan Yeniden Refah Partisi, yüzde 5,9 gibi yüksek bir oy oranına ulaşarak DEM Parti’nin de önüne geçti ve hemen hemen her kentte Cumhur ittifakının oylarını böldü.

Altılı Masa ve “kritik” partiler sınıfta kaldı

2023’teki seçimde Altılı Masa’yı oluşturan partilerden Gelecek Partisi yüzde 0,07, DEVA Partisi yüzde 0,21, Saadet Partisi yüzde 0,9, Demokrat Parti yüzde 0,15 oy oranında kaldı ve yüzde 1 oy oranına bile ulaşamadı. Bu partiler, 2023’teki genel seçime CHP listelerinden girmişlerdi. Eski CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, bu partilere yüksek sayıda milletvekili vermesi nedeniyle eleştirilmişti.

2023 seçiminin kritik partilerinden Muharrem İnce’nin liderliğini yaptığı Memleket Partisi yüzde 0,09 oy oranında kalırken, genel seçimde yüzde 4 oy oranına kadar ulaşan, eski CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci turu için protokol yaptığı, Ümit Özdağ’ın lideri olduğu Zafer Partisi yüzde 1,1’de kaldı.

HABER ANALİZ - AKP ve MHP kalelerinde kaybetti: AKP 16, MHP 6 kentte geride kaldı

Akşener de hayal kırıklığı yaşadı

Altılı masadan ayrılan ilk lider olan ve CHP ile ittifaka kapıyı kapatan İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener de büyük hayal kırıklığı yaşadı. 2023 genel seçiminde yüzde 9,9 oy oranına ulaşan İYİ Parti, bu seçimde yüzde 3,5 oy oranında kaldı ve Nevşehir dışında il belediyesi kazanamadı.

MHP’de büyük düşüş

Zafer Partisi ve İYİ Parti gibi, milliyetçi partilerden, Cumhur ittifakı ortağı MHP de oy kaybetti. Geçen seneki genel seçimde sürpriz yaparak yüzde 10,3 oy alan ve Cumhur ittifakının Meclis’te çoğunluk olmasını sağlayan MHP, bu kez yüzde 4,2 oy aldı. MHP, önceki yerel seçime göre de yüzde 3,5 oranında oy kaybetti.

HABER ANALİZ - CHP 47 yıl sonra en yüksek oyu yakalarken Altılı Masa'daki diğer beş parti çöktü

DEM, sayıyı arttırdı

DEM Parti, 2019’da kazandığı belediye sayısını yükselten partilerden oldu. 2019 seçimlerinde HDP, 3 büyükşehir, 5 il, 45 ilçe ve 12 belde olmak üzere 65 belediye kazanmıştı. Ancak seçimler sonrası 59 belediyeye kayyım atandı. 31 Mart 2024 seçimlerinde kayyım atanan belediyelerin Kars hariç tamamına yakını yeniden DEM’e geçti. DEM yüzde 5.9 oy oranına ulaşarak, önceki yerel seçime oranla oyunu arttırdı.

HABER ANALİZ - Yeşil Sol’un kaybettiğini DEM geri aldı

Sandıkların yüzde 93’ünün açıldığı saat 01.38 itibarıyla partilerin oy oranları şöyle:

CHP yüzde 37,4
AKP yüzde 35,7
Yeniden Refah yüzde 6,07
DEM Parti yüzde 5,5
MHP yüzde 4,8
İYİ Parti yüzde 3,7
Zafer Partisi yüzde 1.5

İstanbul’da DEM etkisi

İstanbul’da yüzde 7-8 oranında oy potansiyeline sahip olan DEM Parti’nin iktidara yönelik İmamoğlu’na giden tepki oyları, seçim sonuçlarında etkili oldu. Yine genel seçimde Altılı Masa’ya yönelik tepki oylarını toplayan Zafer Partisi ile Memleket Partisi’nin düşük oy oranlarında kalması, seçmenin CHP’ye yöneldiğini gösterdi. İstanbul, Ankara gibi kentler başta olmak üzere, çok sayıda kentte AKP’yi destekleyen MHP, yüzde 4,8 oy oranıyla ancak beşinci parti olabildi. CHP ile bağlarını koparan ve CHP’li adayları sert biçimde eleştiren Meral Akşener’in lideri olduğu İYİ Parti’nin aldığı oy oranı da bu partiye verilen oyların da CHP ve bazı sağ partilere dağıldığını ortaya koydu.

HABER ANALİZ - Yeniden Refah Partisi, AKP’yi sarstı

HABER ANALİZ - Taşımalı seçmen Hakkari ve Şırnak’ta etkili oldu, küçük ilçe ve beldelerde sonucu değiştirdi

ANAP benzetmesi AKP’nin aldığı sonuç, hem propaganda döneminde yaşananlar hem de seçim sonuçları nedeniyle 1989 yerel seçimine benzetildi. 6 Kasım 1983'te yapılan genel seçimlerde yüzde 45,14 oy oranıyla 400 üyeli TBMM'de 211 milletvekilliği kazanarak çoğunluğu sağlayan ANAP, 25 Mart 1984'te yapılan yerel seçimlerde yüzde 41,5 oy aldı. 29 Kasım 1987'de yapılan genel seçimlerde ANAP oylarını düşürmesine rağmen yüzde 36,31 oranıyla birinci parti oldu. 26 Mart 1989 yerel seçimlerindeyse, Başbakan Özal'ın merkezi yönetimle uyumlu çalışabilecek yerel yönetimlerin seçilmesi gerektiği sözleri propaganda dönemine damga vurdu. ANAP, yerel seçimde ağır bir yenilgiye uğradı. SHP’nin zafer elde ettiği seçimlerde ANAP, il genel meclisi seçimlerinde yüzde 21,8 oy toplayabildi ve Malatya, Bitlis ve Hakkâri dışında bütün il belediye başkanlıklarını kaybetti. Yerel seçimlerin hemen ardından muhalefet partileri ANAP'ın üçüncü sıraya gerilediği gerekçesiyle erken seçim istedi.

HABER ANALİZ - Sürprizlerin yaşandığı yerel seçimlerde kritik ilçelerde ne oldu?

TIKLAYIN  - Seçim bitti, itiraz süreci başlıyor

---