Sir Roy Calne 6 Ocak 2024'te, 93 yaşında vefat etti. Yeni nesil onu tanımıyordur ama kendisi organ nakli dünyasının efsane cerrahlarından birisiydi.

1968 yılında Avrupa'da ilk karaciğer naklini gerçekleştiren, 1987'de İngiltere'de ilk ince bağırsak naklini yapan cerrah olarak tanındı. 1994 yılında ise mide, ince bağırsak, pankreas, karaciğer ve böbrek naklini bir arada yapan da ilk kez o oldu.

Roy Calne'nın saygınlığını daha da arttıran, yaptığı ameliyatlardan çok bu alana yaptığı bilimsel katkılar oldu.

Organ naklinin ilk dönemlerinde teknik sorunlar çözülmüştü ama aşılması gereken esas sorun organın reddiydi. İlk böbrek nakli DNA'ları aynı olan ikizler arasında yapıldığı için böyle bir problem olmadı ama her zaman da birisi hastalanmış ikiz kardeş bulunamaz ki!

Organ reddini önlemek için ilk dönemlerde X ışınları kullanıldı ama işe yaramadığı görüldü. Roy Calne kanser tedavisinde kullanılan 6-merkaptopürin ve azotioprini hayvan deneylerinde kullandı. Azotioprin biraz daha iyi gözükse de sorunu çözmekten uzaktı.

1970'li yıllarda çalışmalarına başladığı siklosporin ise organ naklinin önünü açan ilaç oldu. Nakledilen böbreklerin bir yıllık yaşam süreleri yüzde 50'yi bulamazken, yüzde 80'lerin üzerine çıktı.

Roy Calne'nın özel zevklerinin başında resim yapmak gelirmiş. Ünlü İskoç ressam John Bellany'ye karaciğer nakli yaptıktan sonra ondan resim dersleri almış ve birbirlerinin portrelerini yapmışlar. Roy Calne bu hobisini nakil yaptığı hastalarının portrelerini yaparak devam ettirmiş ve 1991 yılında Londra'da bir resim sergisi de açmış.

Calne bunca başarı ile hakkı olan sayısız ödül almış ve 1986 yılında Kraliçe II. Elizabeth tarafından şövalye ünvanı verilerek "sir" olmuş. Özetle, ülkesi de Sir Royle Calne'ı onurlandırmış. Roy Calne Marmara Tıp Fakültesi'nin daveti ile İstanbul'a geldiğinde hem dinlemek hem de tanışmak şansına sahip olmuştum.

Bir de bizim tarafa bakalım: Hacettepe Tıp Fakültesi öğretim üyesi olan Prof. Dr. Mehmet Haberal 1975'te Türkiye'de ilk kez canlı vericiden böbrek naklini, 1978'de de Türkiye'de ilk kadavradan böbrek naklini gerçekleştirdi.

Türkiye'deki ilk kadavradan karaciğer naklini de 1988 yılında yine kendisi ve ekibi başardı. Ayrıca, 1990'da Türkiye'de ilk kez canlı donörden yapılan karaciğer nakli ameliyatı Avrupa, Orta Doğu ve Afrika'daki ilk olma özelliğini taşır.

Haberal 2238 sayılı kanun ile organ ve doku nakli yasasının çıkmasında rol oynadı. Yurt içi ve dışından birçok ödül alan Haberal, ülkesi tarafından ödüllendirilmek bir yana, daha sonra beraat edeceği bir suçlama ile hapse atıldı ve dört yıldan uzun süreyi tutuklu olarak geçirmek zorunda kaldı.

Prof. Haberal'ın suçu iktidar partisi ile aynı siyasi çizgide olmamasından ibaretti. "Bizden" olmayanlara Türkiye'de hayat hakkı tanınmıyor. Nobel ödüllü Orhan Pamuk ve Aziz Sancar aynı durumda ve şimdilik görmezden geliniyor, yok sayılıyorlar. Ekonomi Nobel ödülünü almasına kesin gözüyle bakılan Daron Acemoğlu da iktidarın düşman bellediklerinden.

İşin daha kötüsü de iktidarın gözdeleri arasından bu tür başarıların kıyısına bile yaklaşan olmuyor. İster sanatçı olsun, ister bilim insanı, özgürlük ortamı olmadan gelişemiyor. Aradan sıyrılıp yükselenler ise, iktidarla aynı çizgide değilse, yok edilmeye çalışılıyor. Sonuçta, bu ülkeye yazık oluyor.