Gazeteciler, Türkiye’de hiç güvende hissetmiyor: En çok tutuklanma ve yargılanma kaygısı taşıyor; sahada polis şiddetine uğruyor, Twitter'da EGM'ye etiketleniyor

Cezasızlık pratiği: Yargıya başvuran çok az

Rapora göre; şiddete uğradığını ifade eden gazetecilerin sadece 18’i, yani yüzde 39,1’i şikayette bulunduğunu ifade etti. Şikayetçi olan 18 gazeteciden 13'ü savcılığa başvururken bazı katılımcılar polise, işverenlere veya meslek kuruluşlarına şikayette bulunduklarını kaydetti. Savcılığa yapılan 13 şikayetten 10'u ise takipsizlikle sonuçlandı. Şikayetlerin büyük çoğunluğunun takipsizlikle sonuçlanmış olması, gazetecilere yönelik şiddet vakalarında yargıya sirayet eden cezasızlığın altını çiziyor.

Dijital şiddetin hedefi kadın ve LGBTİ+ gazeteciler

Toplumsal cinsiyet eşitsizliği nedeniyle LGBTİ+ ve kadın gazetecilere uygulanan şiddet de gazetecilere yönelik hem fiziksel hem de dijital şiddet başlıkları altında özel bir kategori olarak yer alıyor.

LGBTİ+ gazetecilerin maruz kaldığı şiddet hakkında küresel ölçekte veya Türkiye özelinde yapılmış araştırmalar yok. Ancak Birmingham Üniversitesi’ne bağlı Sir Lenny Henry Medya Çeşitliliği Merkezi’nin (Sir Lenny Henry Centre for Media Diversity at Birmingham University) İngiltere’deki LGBTİ+ gazetecilerle yaptığı bir araştırma var. 40 LGBTİ+ gazetecinin katılımıyla yapılan araştırmada gazetecilerin yüzde 86’sı istismar ve tacize maruz kaldığını, yüzde 62’si ise şikayette bulunmadığını dile getirdi.

Dijital şiddetin ise en büyük hedeflerinden biri kadın gazeteciler. Dolayısıyla küresel çalışmalar da ağırlıklı olarak kadın gazetecilere yönelik çevrimiçi şiddeti kapsıyor.

Ankete katılan kadınların dörtte biri çevrimiçi şiddet yoluyla ölüm tehdidi de dahil olmak üzere fiziksel şiddete, yüzde 18’i ise cinsel şiddete maruz kaldığını söyledi. Katılımcıların yüzde 13’ü, çocukları da dahil olmak üzere yakınlarının tehdit edildiğini, yüzde 15’i; manipüle edilmiş fotoğraf, video veya çalıntı görseller gibi görsel araçlarla, yüzde 48’i ise sosyal medyadaki özel mesajlaşmaları kullanılarak çevrimiçi şiddete uğradığını ifade etti.

"Gittiğim yeri haber veriyorum, kişisel verilerimi siliyorum, antidepresan kullanıyorum"

Raporun "Genel Değerlendirme" başlığı altında ise gazetecilerin şiddet formlarına karşı ya da şiddetin sonuçlarından kurtulmak amaçlı önlem alıp alamadığına dair sorular yer aldı. Gazetecilerin yüzde 38,6’sı daha önce bir güvenlik eğitimine katıldığını beyan etti. Eğitim alınmamasına ilişkin verilen cevaplar arasında ekonomik sebeplerin yanı sıra bu konuda bir farkındalığın ya da imkânın olmaması da yer aldı.

İlgili soruya yanıt veren 25 gazeteciden yedisi kişisel güvenlikleri için herhangi bir önlem almadıklarını ifade ederken verilen cevaplar arasında bilgisayar kamerasını kapatmak, güçlü şifre kullanmak, kişisel verilerini sosyal medyadan silmek gibi dijital güvenlik önlemleri de bulundu.

Gazetecilerden biri ülkeyi terk ettiğini belirtirken bir diğeri de, "Gittiğim yerler için yakın arkadaşlarıma haber verme zorunluluğu hissediyorum. Bulunduğum yeri paylaşıyorum ve mümkünse tek başıma gitmiyorum" yanıtını verdi. 

Mental sağlık konusunda ilgili soruya yanıt veren 27 gazeteciden beşi bu konuda adım atmadığını söylerken bunun gerekçeleri arasında genel olarak maddi imkânsızlıklar olduğu belirtildi. Adım atanların çoğunluğu ise spor ve fiziksel egzersiz yaptığını söyledi. 11 katılımcı psikolojik destek aldığını kaydetti. Bazı katılımcılar ayrıca profesyonel organizasyonlara katıldıklarını, arkadaşları ve meslektaşları ile fikir alışverişinde bulunduklarını veya çalışmaya ara verdiklerini ifade etti. Antidepresan aldığını söyleyenler oldu. 

Rapora göre öne çıkan bulgular şöyle:

• Katılımcıların beşte biri çevrimiçi şiddetin sonucu olarak fiziksel şiddete maruz kaldığını belirtti. Bu nedenle kadınların yüzde 13’ü çevrimdışı güvenlik önlemlerini artırdıklarını, yüzde 26’sı bu saldırılar nedeniyle psikolojik yardım aldığını, birçoğu ise travma sonrası stres bozukluğu yaşadığını beyan etti.
• Dijital şiddet hakkında Türkiye özelinde yapılmış kapsamlı bir çalışma ise bulunmuyor. 
• Ankette 13 şehirden 57 gazeteci yer aldı. Gazetecilerin biri Birleşik Krallık, biri Almanya, diğerleri ise Türkiye vatandaşı.
• Ankete katılan 57 gazetecinin 46’sı son 5 yıl içinde fiziksel saldırı ya da tehdide maruz kaldı.
• Ankete katılan kadın ve erkeklerde bu oran yüzde 80. Biri non-binary biri trans olmak üzere iki LGBTİ+ gazetecinin ikisi de fiziksel saldırı ya da tehdide uğradığını beyan etti.
• Görüşülen gazetecileri en çok endişelendiren beş tehdit biçimi, sırasıyla şöyle:
• Gözaltı veya tutuklanma, işsizlik, yargılanma, fiziksel şiddet ve ırkçı saldırılar.
• Gazetecilerin çoğu birden fazla kez fiziksel şiddete veya tehdide maruz kaldı. Her beş gazeteciden biri, 10’dan fazla kez saldırıya uğradığını söyledi.
• Serbest gazeteciler ise fiziksel şiddet ya da tehdide daha fazla maruz kalıyor. Serbest veya hem serbest hem de bir haber kuruluşuna bağlı olarak çalışan 24 gazeteciden 22’si, yani yüzde 91,7’si fiziksel şiddet ve ya tehdide maruz kaldığını ifade etti.
• Gazetecilerin en çok maruz kaldığı şiddet türü ise hakaret ve nefret söylemi. Onu, tartaklanma ve göz yaşartıcı gaz, biber gazı ya da başka bir gaz ile saldırı takip etti.
• Katılımcıların verdiği cevaplara göre tehdit ve fiziksel saldırı faillerinin yüzde 18,7’sinin kimliği bilinmiyor. Faillerin yüzde 17,6’sı kamu otoriteleri, yüzde 28,6’sı ise polislerden oluştu.
• Şiddetin gazeteciler üzerindeki birincil etkisi, güvenlik endişesi ve kaygı olarak ortaya çıktı.
• Gazetecilerin yüzde 78,9’u son beş yıl içinde dijital şiddete uğradı. Dijital şiddete maruz kaldığını beyan eden kadın gazetecilerin oranı yüzde 72 iken, iki LGBTİ+ katılımcının ikisi de dijital şiddete uğradığını söyledi.
• Gazetecilerin çoğu birden fazla kez dijital şiddete maruz kaldı. Her dört gazeteciden biri 10’dan fazla kez dijital saldırıya maruz kaldı.
• Dijital saldırılarda en çok kullanılan mecra, yüzde 70 ile Türkiye’de siyasi tartışmaların en canlı yürütüldüğü platform olan Twitter.
• Dijital şiddet faillerinde öne çıkan kategori yüzde 35,4 ile "kimliği belirsiz failler" oldu. Bu kategoriyi yüzde 19,8 ile "troll orduları" ve yüzde 19,8 ile "siyasi bağlantılı gruplar" izledi.
• Fiziksel şiddet ya da tehdit durumunda şikayette bulunan katılımcıların oranı yüzde 31,6 iken dijital şiddet söz konusu olduğunda bu oranın yüzde 11,4’e yükseldiği görüldü. Bunun başlıca sebebi ise, "adalet sistemine olan güvensizlik".
• Ankete katılan gazetecilerin yüzde 87,7’si Türkiye’de mesleklerini icra ederken kendilerini genel olarak güvende hissetmiyor. Gazetecilerin yüzde 50,9’u Türkiye’de kendisini "hiç güvende hissetmediğini", yüzde 36,8’i ise "güvende hissetmediğini" beyan etti.
• Bu, anketin en çarpıcı sonuçlarından biri. Ortaya çıkan tablo, ankete katılan her 10 gazeteciden neredeyse dokuzunun Türkiye’de mesleklerini yaparken kendisini güvende hissetmediğini ortaya koyuyor.