"Arabuluculuk" hukuk dilinde, bir uyuşmazlığın tarafı olan kişilerin, özgür iradeleriyle seçtikleri tarafsız ve uzman bir üçüncü kişinin hakemliğinde başvurdukları bir uyuşmazlık çözüm yöntemi anlamına geliyor. 2012 yılında çıkarılan bir kanunla, iç hukukumuzun bir parçası olmuş. Görüldüğü kadarıyla, mahkemeler üzerindeki yükü hafifletmek bakımından oldukça işe de yaramış.
Uluslararası İlişkiler açısından bakıldığında arabuluculuk, Birleşmiş Milletler Şartı'nın uyuşmazlıkların barışçı yöntemlerle çözümlenmesine ilişkin dördüncü bölümünde, ismen zikredilen araçlardan biri. Arabuluculuğun olmazsa olmaz şartları tarafsızlık, çatışan tarafların açık rızası ve uluslararası hukuk ve normatif bir çerçeve içerisinde hareket etmek.
Arabuluculuk, "kolaylaştırıcı", "değerlendirici" ve "dönüştürücü" gibi farklı şekil ve yöntemlerle uygulanabiliyor.
Yakın geçmişteki arabuluculuk örnekleri
Arabuluculuğun başarılı olduğu ihtilaflar da var, hüsranla sonuçlandığı da. 2015 yılında bir Rus savaş uçağının düşürülmesi üzerine Rusya ile içine girilen kriz, Kazakistan'ın eski Devlet Başkanı Nazarbayev'in arabuluculuğuyla aşılabilmişti. Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın sorunu çözen mektubunu, Başkan Putin'e bizzat Nazarbayev ulaştırmıştı. Buna karşılık Sri Lanka'da resmi hükümet kuvvetleriyle Tamil Kaplanları arasındaki silahlı çatışmaların sona erdirilmesi için Norveç'in uzun yıllar devam eden arabuluculuğu olumlu sonuç vermedi, neticede Sri Lanka hükümeti kendi başının çaresine bakmak zorunda kaldı.
Türk diplomasisinde arabuluculuk
Arabuluculuk Türk diplomatlarının yabancı olmadığı bir kavram. Türkiye, 2010 yılında Birleşmiş Milletler'de Finlandiya ile birlikte, barış için arabuluculuk girişimini başlattı. Halen, bu ülkeyle "Arabuluculuğun Dostları Grubu"nun eş başkanlığını yürütüyor. BM, AGİT ve İKÖ'nün himayelerindeki, "İstanbul Arabuluculuk Konferansları" serisinin sekizincisi ,bu kere bugün Antalya'da başlıyor. Türkiye geçmişte de, Brezilya ile birlikte, ABD ve İran'ı barıştırmaya çalıştı. Suriye ve İsrail'in her ikisiyle de dost olduğumuz günlerde, o tarihlerde Başbakan danışmanlığı yapan Davutoğlu'nun arabuluculuğuyla iki ülke arasındaki sorunların çözümlemesine ramak kalmış olduğu söylenir.
Ne yazık ki Türkiye'nin Brezilya ile birlikte hazırladığı nükleer uzlaşı teklifi, Amerika'nın vetosuna takıldı. Suriye ve İsrail'le ilişkiler dibe vurunca Davutoğlu'nun başlattığı süreç akim kaldı. Orta Doğu'da yeniden arabuluculuk yapabilmek için sadece İsrail'le ilişkileri düzeltmek yeterli olmuyor. Mısır'da Sisi ile Suriye'de de Esad ile el sıkışmak gerekiyor.
Bir de arabuluculuğa hiç soyunmamamız gereken uyuşmazlıklar var. Bunların başında da Pakistan -Hindistan uyuşmazlığı geliyor. Yeni Delhi'de büyükelçi olduğum dönemde savaşın eşiğinden dönüldüğü 2002 yılında, iki ülke liderlerine mektup göndererek sorunlarının çözümünde yardımcı olmayı teklif ettiğimizi hatırlıyorum. Bu girişimimize, Pakistan, Hindistan ile aynı kefeye konulduğu için fena halde alınganlık göstermiş, Hindistan ise cevap bile vermemişti. Hatırladığım kadarıyla, sonraları iki ülke arasında yaşanan krizlerde Keşmir sorununun çözümü için bir iki kez daha arabulucu olmaya talip olduk. Müslüman nüfusa soykırım yapmakla suçladığınız bir ülkenin, resmi adı İslam Cumhuriyeti olan bir ülkeyle yaşadığı ihtilafta arabuluculuğa soyunursanız, farklı bir sonuç beklemek hayalcilik olur.
Türk-Yunan uyuşmazlığında Rusya'nın arabuluculuk önerisi
Arabuluculukla ilgili bir komedi de üç hafta kadar önce Moskova'da yaşandı. Yunanistan Dışişleri Bakanı Dendias'ın Rusya'ya yaptığı ziyaret sırasında ev sahibi ülkenin Dışişleri Bakanı Lavrov, Yunanistan'ın Türkiye ile arasındaki sorunların çözümü için Rusya'nın yardımcı olabileceğini dile getirdi. İki NATO müttefiki arasındaki sorunların çözümü, NATO'nun savaş hazırlıkları yaptığı Rusya'ya kaldıysa, işte o zaman NATO'nun beyin ölümü gerçekleşmiş demektir.
Ukrayna krizi ve arabuluculuk
Ukrayna krizi bağlamında arabuluculuk lafını yeniden sıkça duyar olduk. Türkiye dahil, Fransa'sından Almanya'sına; Azerbaycan'ından İsrail'ine, herkes arabulucu olmak için adeta bir yarış içerisine girdiler. Her birinin hesabı başka. Almanya enerji güvenliğini sağlayarak sanayisini kurtarmaya çalışıyor. İsrail geç de olsa Yahudi diasporasına sahip çıkmak için harekete geçti. Fransa reklam ve itibar kazanmak peşinde. Bu can pazarında hayatlarını kaybeden masum insanları gerçekten dert eden pek yok gibi.
Kul sıkışmayınca Hızır yetişmezmiş. Tam da Ukrayna için arabuluculuk girişimlerinden ümit kesilirken, Türkiye'ye Moskova'dan iyi haber geldi. Rusya'nın Dışişleri Bakanı Lavrov, Ukraynalı muhatabı Kuleba ile "Antalya Diplomasi Forumu" marjında bir araya gelmeyi kabul etti. Bugünkü görüşme masasında savaşan iki ülke bakanlarının yanı sıra Türk Dışişleri Bakanının da yer alacak olması ayrıca önemli. Tüm dünyanın gözü kulağı bugün Antalya'da.
Dilerim, bu sabah Antalya'da masadaki bardaklar, sadece su içmek için kullanılır. Antalya, insanlığı karanlık bir gelecekten kurtaran bir sürecin başladığı yer olarak tarihe geçer.
