Geçen hafta içinde Yunanistan Başbakanı Kiriakos Miçotakis yaptığı bir açıklamada uluslararası seyahati yeniden başlatmak için 'Avrupa Birliği aşı sertifikası' çağrısında bulundu. COVID-19 pandemisi ile ilgili aşı pasaportu konusunu bir kez yazmıştım. Mayıs aylarında. Aşılamaların başlaması ile yine ve daha da güçlü bir şekilde gündemde.
Kapıları tutun!
Ne çok anlatı vardır bir yerden bir yere geçişin ya da kapıların tutulması ile ilgili…
Sanırım en ünlüsü Kerberos'tur.
Yunan mitolojisinde "ölüler diyarı" yer altında bulunur ve buranın hükümdarı Hades'tir. Kerberos, Hades'in yer altı dünyasına geçiş kapısını bekleyen üç başlı bekçi köpeğidir.
Herakles'e verilen 12 görevden de biliriz onu. Herakles'e verilen en son ve en tehlikeli görev, Kerberos'u yakalamaktır. Kral Eurystheus'un beklentisi artık bu son görevden sağ dönememesidir Herakles'in. Ama Herakles bunu da başarır ve köpeği sürükleyerek kralın sarayına getirir.
Dante de İlahi Komedya'sında- Cehennem, Altıncı Kanto'da- Kerberos'a rastladığını anlatır.
"Korkunç görünüşlü Kerberos hayvanı,
Köpek gibi havlıyordu üç ağzının üçüyle,
Sulara gömülü ölülere"
Kerberos çok yakın bir zamanda Harry Potter ile de karşımıza çıktı. J.K. Rowling'in Harry Potter serisinin Felsefe Taşı kitabında; Fluffy olarak. Filmde müzik sesiyle uyuyan üç başlı canavar, Kerberos'a göndermeydi.
Aşı pasaportu denince aklıma Kerberos geliverdi.
Aşı pasaportları, kişinin COVID-19'a karşı bağışıklığa sahip olduğu ile hastalığı kapma veya yayma olasılığının düşük olduğunun kayıt altına alınmasıdır. Sertifika, bileklik, mobil tabanlı uygulama veya başka bir belge biçiminde olabilir.
Ası tartışması bu belgenin kullanım koşulları ile ilgili olarak da devam etmektedir. Aşı pasaportunun işlevi ile. Bu belgeye sahip olan ve olmayanların uluslararası seyahat ya da günlük yaşamlarındaki haklarının uygulanma biçimi ile.
Bu konuda çok farklı görüşler var. Bazıları turizm hareketliliğinin ekonomik nedenlerle daha fazla ertelenemez olduğunu ve aşı pasaportu ile kısılıp kalmış insanların özgürleşeceğini öne sürüyorlar.
Uluslararası sağlık düzenlemeleri şu anda da bazı sertifikasyonları gerektiriyor, deniliyor. Örneğin bazı ülkelere girmek için sarıhumma sertifikası gerekliliği ve küresel bir yaklaşımın zaten mevcut olduğu bu görüşün savunucuları tarafından en çok dile getirilen. Sarıhummanın bulunduğu bölgelere gidenlerden veya bu bölgelerden diğer ülkelere geçenlerden sarıhumma aşısı olduklarını belgelendirmeleri isteniyor. Aşı sertifikası, aşıdan 10 gün sonra ve ömür boyu geçerli oluyor. Benzer şeklide COVID-19 için de aşılar, güvenli sınır ötesi seyahat için daha geniş ve koordineli bir yaklaşımın parçası olmalıdır, deniliyor.
Başta büyük yolcu gemileri için olmak üzere bazı seyahat şirketleri, aşının belgelenmesini seyahat için zorunlu hale getirdiler bile.
Schengen Bölgesi'nin bir parçası olan İzlanda gibi bazı ülkelerde ise, vatandaşlarının özellikle Avrupa olmak üzere uluslararası seyahatlerini kolaylaştıracağını düşündükleri için aşı sertifikası verilmeye başlandı.
Aşı pasaportları ile ilgili tek konu uluslararası seyahat de değil.
Ya restoranlara, toplu taşıma araçlarına ya da kamusal alanlara girmek isteyen herkesten düzenli olarak bağışıklık durumlarını göstermelerini istendiği bir durum oluşursa? Aşı olanların serbestçe dolaşabildiği, diğerlerinin engellendiği bir durumda, COVID-19 aşılarına erişemeyenlerin ya da buna maddi olarak gücü yetmeyenlerin özgürlüğü fiilen kısıtlanacaktır. Herkesin akıllı telefonu olmaması bile tek başına ayrımcılık nedeni olabilir.
Bu gibi nedenlerle, Yunanistan zorunlu aşı pasaportunun hayata geçirilmesinde yalnız olmasa da, karşı çıkan ülkeler de pek çok. Bunların başını da Almanya ve Fransa çekiyor.
Bu ülkeler, aşının gönüllülere yapılması, COVID-19 aşısı olmak istemeyen ya da henüz aşıya ulaşamamış kişilerin haklarının kısıtlanacağı gerekçesiyle, "aşı pasaportuna" sıcak bakmıyorlar.
Son haftalardaki basın konferanslarında soruların yanıtlarından, Dünya Sağlık Örgütünün de uluslararası seyahatlerde "aşı pasaportu şartı" getirilmesini tavsiye etmediğini anlıyoruz. Avrupa Komisyonunun da yaklaşımı benzer.
Gelinen noktada, farklı etkinlik düzeylerine sahip farklı aşıların varlığı, bağışıklığın ne kadar sürdüğü ve aşılanmış kişilerin virüsü hala başkalarına yayıp bulaştırmayacağı ile ilgili belirsizlikler, aşı pasaportlarının önündeki en önemli engeller. Bu çekincelere yeni varyantlarla ilgili bilinmeyenleri de ekleyip, böyle bir belgeden bahsetmeyi henüz çok erken bulduğumu belirtmek isterim.
Aşı pasaportuna, herkesin aşıya ulaşabilmesinin sağlandığı ve seyahat edilecek ülke kısıtlamasının olmadığı durumda sıcak bakılabilir. Öne sürülen sarıhumma örneği her iki kriteri de karşılıyor.
Şu anda önümüzdeki hedefe emek vermek en doğrusu gibi geliyor bana: Aşıları dünyadaki herkes için ulaşılabilir kılmak ve aşılamada gönüllü olmanın önündeki engelleri kaldırmak.
Bireylerin ve toplumun aşılamanın önemini anlamasını, bir hak ve sorumluluk olarak bağışıklanmayı talep etmesini sağlamalıyız.
Aynı çocukluk çağı aşılarımızda olduğu gibi, COVID-19 aşısı, herkes için ulaşılabilir olduğunda, o zaman belki bir aşı belgemiz olabilir. Ama bunun adı da "pasaport" olmaz.
Önümüzdeki günlerde bu hedefe ulaşıncaya kadar, özellikle dijital ortamlarda bağışıklık pasaportu ya da sertifikası gibi uygulamaların geliştirilmesi için girişimler olduğunu biliyorum. Dünya Sağlık Örgütünün Ekim ayında Estonya'da imzaladığı bir projede dijital bağışıklık pasaportu geliştirilmesi çalışmanın konusu. Bu konuyla ilgili Dr. Siddhartha Sankar Datta, "Dijital aşı sertifikaları konusunda teknolojiyi nasıl kullanabileceğimizi yakından inceliyoruz" açıklamasını yaptı.
Bu durumda da dijital platformlarda kişisel verilerimizin güvenliği ile ilgili kaygılar bir kez daha ortaya çıkıyor. Tüm ülkelerin dijital güvenliği sağlayacak altyapıya sahip olmaması riski var. Hükümetlerin, şirketlerin ve diğer otoritelerin kişisel verilere ulaşarak gizliliği ihlal etmesi tehlikesi var. Avrupa veri güvenliği mevzuatının gereklerinin yapılması, şeffaflık ve karar süreçlerine katılım çok önemli.
Bireye odaklı ve özgürlüklere dayandırılan savlar elbette değerlidir ancak, burada sorunun toplumların eşitsizliği olduğu bilinmelidir.
Aşı pasaportları ile dünyanın daha da derinleşen uçurumlarla ikiye ayrılmasına katkı verilmemelidir.
Yeraltı ve yerüstü dünyası gibi.
Vergilius yeraltı ülkesinin girişini anlatırken, Vesuvus'un yakınlarındaki volkanik araziyi anlatır. Bütün arazi içinden kükürtlü alevlerin yükseldiği derin kanyonlarla yarıklar içindedir. Yerin altından buharlar kötü kokularla çıkarlar. Ve, toprak buharın basıncı ile titrer, bağrından gizemli sesler yükselir.
Bizim ülkemizde de yeraltı dünyasına benzer girişler vardır. Bunların en ünlüsü Pamukkale, Hierapolis'te. "Plütonyum" olarak tanımlanan Cehennem Kapısı, "ölüler ülkesine geçiş kapısı" olarak adlandırılıyor. Pamukkale'ye beyazlığını veren termal suyun çıktığı mağaradaki karbondioksit gazı nedeniyle canlıların öldüğünü, bu nedenle antik çağda burada kutsal törenler yapıldığını biliyoruz.
Hieropolis'te 2018 yılında bir Kerberos heykeli bulundu. Hades'in ülkesine giriş kapısı olur da Kerberos olmadan olur mu? Hades heykelin yanındaki Kerberos figürü, bildiğiniz bizim kangallar. Belli ki, bu heykeli yapan usta çevresinde bulunan çoban köpeklerinden ilham almış, onlara bakarak Kerberos'u çevresindeki en güçlü köpek figürüne göre yontmuş.
Yeraltı ve yerüstü ülkelerini mitolojilere bırakalım.
Eşit tek bir dünya için çalışalım.
Kaynaklar
- https://www.denizlihaber.com/turizm/oren-yerleri/denizlideki-hierapolis-antik-kentindeki-kazida-bulunan-uc-basli-kopek-heykeli-kangal-cikti/
- İlahi Komedya-Cehennem. Çev. Rekin Teksoy. Oğlak yayınları. 2012.
- https://www.theguardian.com/travel/2021/jan/22/vaccine-passports-essential-for-resumption-of-international-travel-says-world-tourism-organisation
- https://www.euronews.com/2021/01/15/coronavirus-who-against-vaccine-passports-as-a-condition-for-travel-for-the-time-being
- Passport to freedom? Immunity passports for COVID-19. https://jme.bmj.com/content/46/10/652
- Ten reasons why immunity passports are a bad idea. https://www.nature.com/articles/d41586-020-01451-0
- Bulfinnch Mitolojileri. Pinhan. 2011.
