10 Eylül 2024

Amerika'da seçim

Donald Trump'ın Amerika Birleşik Devletleri'nin başkanı olduğu bir dünya Tayyip Erdoğan'ı muhabbetle bağrına basmaya çok daha yatkın bir dünyadır

Kamala Harris - Donald Trump

Sık sık söyleriz: Dünyanın bir yerinde olan bir olay gereğinde bir hayli uzak yerlerde de hayatın gidişini etkiler. Tabii bu olaylar ve olayların oyuncularının özgül ağırlıkları farklıdır. Oyuncuların başkalarını etkileme potansiyelleri değişir. Ama genel kural geçerlidir: Olayın etkisi, etkileri olduğu yerle sınırlı kalmaz.

Bu "etkiler" söz konusu olduğunda, dünyada "en etkili" olduğunu söyleyeceğimiz ülke Amerika Birleşik Devletleri'dir denmesine herhalde şaşmaz ya da itiraz etmeyiz. Amerika bu konuma İkinci Dünya Savaşı'nda tırmandı ve o zamandan beri de burayı terk etmedi. Amerika'ya rakip olmaya çalışanlar çıktı, hatta rakip olmuş gibi görünenler de oldu -örneğin bugün Çin bu role girmiş durumda. Ama Amerika'nın hegemonyasının devam ettiğini söyleyebiliriz. Devam ediyor, hem de özel bir şekilde devam ediyor. Sonbaharda yapılacak seçim Amerikan tarihinde özel bir dönemeç olmaya aday. Bu demektir ki, bu seçimin etkilerini bütün dünya bir şekilde hissedecek.

Neden böyle? Amerikan seçiminin Amerika'nın ötesine uzanan etkileri olmasının nedeni nedir? Nedeni Donald Trump. Trump ABD tarihinde benzeri görülmemiş bir "başkan adayı"; bir kere daha başkan seçilirse Amerika'da kalıcı etkiler yaratacağına kesin gözüyle bakabiliriz. Bunların Amerika ile sınırlı kalmayacağına, başka birçok toplumda Amerika'da olduğu kadar, belki de daha fazla iz bırakacağını tahmin edebiliriz. Çünkü aslında Trump'tan bağımsız olarak kendini gösteren değişimler var. Bu değişimlerle Trump'ın kişiliği bir araya geldiğinde ortaya epey ilginç bir manzara çıkıyor.

Bir süreden beri "Popülist diktatörlükler" diye adlandırabileceğimiz bir döneme girdik. Bunu ben "temsili demokrasi" kurumlarının miadını doldurmuş olmasıyla açıklıyorum. İçine doğduğumuz "demokratik" kurumlar eskidi; bugünün dünyasında duyulan ihtiyaçlara cevap vermez oldu. Bunda "siyaset" kurumunun geçirdiği evrim kadar teknolojinin gösterdiği gelişme ve açtığı yeni imkanların da payı var. Uzun uzun incelenmesi gereken bir konu.

"Popülizm" diyoruz. Ama bunun "halk"la ilgisi kağıt üstünde kalan bir şey. Aslında bir "elitizm", ama tuhaf bir "elitizm", çünkü yönetenlere "seçkinlere layık" ayrıcalıklar tanıyor, ama bu "yönetenler" seçkin falan değil. Popülizm her zaman elitlere düşmandır, "aydın"lara düşmandır, seçkinlere tanınmasına alışık olduğumuz ayrıcalıkları seçkin olmayan bir yönetici kliğe teslim etme politikası güder. Trump da bunlardan biri: Kitlelerle kaynaşmış, bütünleşmiş, hatta özdeşleşmiş bir önder; dolayısıyla bütün davranışları halkın taleplerini içeriyor; dolayısıyla Trump'ın (ve bu kategoriden siyasi önderlerin, örneğin Tayyip Erdoğan'ın) sözü halkın sözüdür. Önderle halkı arasında başka birtakım kurumlar olmasına da gerek yoktur. Kurumlar ve kurallar ayak bağıdır.

İşte Trump'ın yeniden seçilmesi bütün dünyada zaten biçimlenme çabasında olan bu zihniyete ciddi bir "uluslararası destek" anlamına gelecektir, Dünyada güçlü bir "anti-demokratik cephe" kurulmasına katkıda bulunacaktır. Dolayısıyla tehlikelidir. Örneğin Trump "Seçimi benim kazanacağım belli oldu. 'Kaybettin' deseler de inanmam" diyor. Bu durumda nasıl davranacağının örneğini de verdi. Yeniden saymaya gerek yok ama bu tutumla davranmaktan son derece mutlu olacak "siyasi önder"lerin ne kadar çok olduğunu ve çoğalmakta, güçlenmekte devam ettiklerini biliyoruz.

Peki, kazanabilir mi Trump? Evet, kazanabilir. Geçenlerde "New York Times" bu konuda kendisinin yaptırdığı bir anketi sonuçlarını yayımladı. Hatırladığıma göre Trump bir puan önde çıktı. Rakibinin Biden olmasını beklediğimiz günlerde Biden'ın iyimserliğini paylaşmak gittikçe zorlaşıyordu. O sorun neyse ki çözüldü. Çözüldüğü günlerde Kamala bayağı öne geçmiş gibi görünüyordu. Ama bu "New York Times" anketi aşamasına geldiğimizde Trump toparlanmış gibi görünüyor. Bakalım bu akşamki tartışmada kim daha fazla puan toplamayı başaracak. Her durumda, seçimin kolay geçmeyeceği belli oluyor.

Belli oluyor, çünkü Amerikan seçmeninin hatırısayılır bir kısmının Trump'ı sevdiğini görüyoruz. "Amerikan seçmeni" dediğimiz figürü şöyle bir düşündüğümüz, tarttığımız zaman bu pek de şaşılacak bir durum değil. Yakın zamanlarda bu "Amerikan seçmeni"nin gösterdiği "seçme performansı"na bir göz atalım. Reagan'dan başlayalım. Oğul George Bush'u hatırlayalım. Bu arada "başkan" seçilmedi ama, neydi adı, Goldwater mıydı, o da Cumhuriyetçi Parti'den başkan adayı çıkmayı başarmıştı. Bunların üstüne isterseniz Nixon'ı da ekleyebiliriz. Pek parlak bir performans ile karşı karşıya olduğumuz söylenemez. Bunları yapan bu "seçmen" pekala Donald Trump'ı (ikinci kere) seçebilir.

Onun için yaklaşan seçimin hatta "tehlikeli" olduğunu bile söylemek mümkün. Bizim burada Tayyip Erdoğan'ın seçilme ihtimali Donald Trump'tan bağımsız olarak duruyor. Donald Trump'ın Amerika Birleşik Devletleri'nin başkanı olduğu bir dünya Tayyip Erdoğan'ı muhabbetle bağrına basmaya çok daha yatkın bir dünyadır.

Murat Belge kimdir?

16 Mart 1943'te Ankara'da doğdu. İngiliz Erkek Lisesi'ni ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü'nü bitirdi. Aynı bölümde asistanlık ve doktora yaptı. 1969'da İngiltere'deki Sussex Üniversitesi'nde araştırmacı olarak bulundu. Christopher Caudwell ve Marksist estetik konulu teziyle 1980'de doçent oldu.

Genç yaşlarda yaptığı William Faulkner ve James Joyce çevirilerinin yanı sıra 1964'ten itibaren Yeni Dergi, Papirüs gibi dergilerde çıkan eleştirileri, yorum yazılarıyla tanındı. Namık Kemal, Behçet Necatigil gibi yazarlar üstüne incelemeler yaptı. 1970'te Halkın Dostları Dergisi'nin kurucuları arasında yer aldı. 12 Mart 1971 muhtırasıyla başlayan darbe döneminde iki yıl cezaevinde kaldıktan sonra 1974'te üniversiteye döndü. 1975'te Birikim dergisini kurdu. 1981'de YÖK'ün kuruluşunun ardından üniversiteden istifa etti. 1983'te İletişim Yayınları'nı kurdu, 1984'te Yeni Gündem dergisini çıkartmaya başladı. Denemelerini Tarihten Güncelliğe (1983), 12 Yıl Sonra 12 Eylül (1992), Edebiyat Üstüne Yazılar (1994) kitaplarında topladı. 1980'lerde Sadık Özben mahlasıyla düzenli olarak mizah yazıları yazdı. 1991'de Helsinki Yurttaşlar Derneği, Türkiye şubesini kurdu. 1997'de profesör oldu; 1995'ten bu yana Bilgi Üniversitesi Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü'nde akademik çalışmalarını sürdürüyor.

Marksist estetikten militarizme, edebiyattan yemek kültürüne, Osmanlı ve İstanbul tarihine dek birçok farklı alanda 26 tane kitabı ve çok sayıda makalesi yayımlandı. Halkın Dostları, Birikim, Yeni Dergi, Yeni Gündem, Milliyet Sanat, Papirüs dergilerinde ve Cumhuriyet, Demokrat, Milliyet, Radikal, Taraf gazetelerinde yazdı. Hale Soygazi ile evli.

Kitapları

- Tarihten Güncelliğe (Alan, 1983; İletişim, 1997)

- Sosyalizm, Türkiye ve Gelecek (Birikim, 1989)

- Marksist Estetik (BFS, 1989; Birikim, 1997)

- The Blue Cruise (Boyut, 1991)

- Türkiye Dünyanın Neresinde (Birikim, 1992)

- 12 Yıl Sonra 12 Eylül (Birikim, 1992)

- İstanbul Gezi Rehberi (Tarih Vakfı, 1993; İletişim, 2007)

- Türkler ve Kürtler: Nereden Nereye? (Birikim, 1995)

- Boğaziçi'nde Yalılar ve İnsanlar (İletişim, 1997)

- Edebiyat Üstüne Yazılar (YKY, 1994; İletişim, 1998)

- Tarih Boyunca Yemek Kültürü (İletişim, 2001),

- Başka Kentler, Başka Denizler 1 (İletişim, 2002)

- Yaklaştıkça Uzaklaşıyor mu: Türkiye ve Avrupa Birliği (Birikim, 2003)

- Osmanlı: Kurumlar ve Kültür (Bilgi Üniversitesi, 2006)

- Başka Kentler Başka Denizler 2 (İletişim, 2007)

- Genesis: "Büyük Ulusal Anlatı" ve Türklerin Kökeni (İletişim, 2008)

- Sanat ve Edebiyat Yazıları (İletişim, 2009)

- Balkan Literatures in the Era of Nationalism (Jale Parla ile birlikte, 2009)

- Sadık Özben'in Toplu Eserleri (Helikopter, 2010)

- Başka Kentler, Başka Denizler 3 (İletişim, 2011)

- Edebiyatta Ermeniler (İletişim, 2013)

- Başka Kentler, Başka Denizler 4 (İletişim, 2014)

- Militarist Modernleşme-Almanya, Japonya ve Türkiye (İletişim, 2014)

- Linç Kültürünün Tarihsel Kökeni: Milliyetçilik (Agora, 2006; Berat Günçıkan ile söyleşi)

- Step ve Bozkır - Rusça ve Türkçe Edebiyatta Doğu-Batı Sorunu ve Kültür (2016)

- Şairaneden Şiirsele / Türkiye'de Modern Şiir (İletişim, 2018)

- "Siz isterseniz…" – Popülizm Üzerine Yazılar (İletişim, 2018)

- Sanat ve Edebiyat Yazıları II (İletişim, 2019)

Çevirileri

- Hegel Üstüne: W.T. Stace

- Martin Chuzlewitt: Charles Dickens

- Döşeğimde Ölürken, Ağustos Işığı, Ayı: William Faulkner

- Dublinliler, Sanatçının Bir Genç Adam Olarak Portresi: James Joyce

- Arabadakiler, Patrick White

- 1844 Elyazmaları: Karl Marx

- Bir Zamanlar Europa'da, Leylak ve Bayrak: John Berger

- Feodal Toplumdan Yirminci Yüzyıla: Leo Huberman

- Yazıcı Bartleby: Herman Melville

- Kayıp Kız: David Herbert Lawrence

- Yurtsuzların Ülkesi: Dugmore Boetie

- Lenin ve Felsefe: Louis Althusser (Bülent Aksoy ve Erol Tulpar ile birlikte)

- Yanya Sultanı – Tepedelenli Ali Paşa: William Plomer

Yazarın Diğer Yazıları

Karışık işler

Sinan Ateş cinayetini örtbas etmekte kararlı olanlar bu bilek güreşini kazanmakta başarılı olurlarsa, şimdiye kadar zaten çeşitli kanlı olayların bulaşıklığını belirli bir ölçüde yaşamış olan AKP iktidarı, yozlaşmanın bu türlüsünü de repertuarına katmış olacaktır. Ateş olayı özellikle bu bakımdan önemli.

HÜDA-PAR ve AKP

Erdoğan’ın geçerli olduğuna inandığı ama söylenme zamanının geldiğini düşünmediği şeyleri HÜDA-PAR söylüyor. Bu bakımdan HÜDA-PAR, AKP’ye bir çeşit “öncü müfreze” servisi sunuyor

Mesajları çözmek

AKP seçimi kazanıp hükümeti kurduğu sık sık yapılan mitinglerde “Ordu göreve!” sloganının nasıl kullanıldığını hatırlıyoruz; demek ki bu “görev”in yerine getirilmesini sabırsızlıkla bekleyen azımsanmayacak sayıda kişi var

"
"