Latin Amerika'da etrafına huzursuzluk yayan ülkelerden birisi de son on yıldır Venezuela'dır. Kıtanın takdir gören popülist solcu lideri Hugo Chavez'in 2013 yılında vefat etmesinin ardından ülkenin dümenini devralan Nicolas Maduro'nun 10 yıllık yönetiminde olumlu bir gelişme hatırlamıyorum. Petrol zengini memleketi öyle bir hale getirdi ki, başta siyasi muhalifleri olmak üzere, nüfusun neredeyse altıda biri geçtiğimiz yıllarda ülke dışına kaçmayı tercih etti.

Essequibo es nuestro (Essequibo bizimdir) 

Venezuela geçtiğimiz haftalarda yeni bir olumsuz adım ile, bölgede gerginliği artırdı. Bu defa komşusu Guyana'nın Essequibo adıyla bilinen Amazon ormanlarıyla kaplı kısmının Venezuela'ya ait olduğu iddiasını tekrarladı. Tarihe uzanan bu toprak talebini tekrarlamakla yetinmedi, bir adım öteye geçerek halkın görüşünü sormak üzere referandum düzenledi. Venezuela halkına "Essequibo kime ait" diye sorulursa seçmenin vereceği cevap o kadar açık ki... Nitekim katılanların yüzde 95'i sorulan 5 soruya da "evet" cevabı verdi. Velhasıl düzenlenen referandum üzerinden bölgede ilişkiler gerildi. Referandumun zamanlaması ilginç; Maduro'nun kafasında başka hesaplar olduğu anlaşılıyor.

Bir değil birkaç Guyana mevcut

Maduro'nun siyasi manevralarına girmeden pek kısa Guyana'dan bahsedeyim. Guyana denilince coğrafya meraklısı olanların dahi kafası karışır. Zira Latin Amerika'nın Atlas Okyanusu'na bakan cephesinde birkaç Guyana var. En güneydeki halen Fransa'ya ait; Fransız Guyanası (Fransa'nın denizaşırı topraklarından). Venezuela'ya komşu olan kuzeydeki Guyana ise eski İngiliz Guyanası: 1966 yılında bağımsızlığını kazanmış, nüfusu 800 bin, başkenti Georgetown, etnik durumu karışık, yüzde 40 Hint kökenli, yüzde 30 Afrika'dan getirilmiş, orijinal yerli halk da mevcut, yüzde 10 müslüman, ortak lisan İngilizce. Fransız Guyanası ile bağımsız Guyana arasında bulunan Surinam ise eski Hollanda Guyanası. Hollanda'dan koparak bağımsızlığını kazanınca Surinam adını almış (Hollanda milli takımı ve Milanlı efsane futbolcu Ruud Gullit Surinam kökenlidir). Bu üç ülkedeki topluluklar arasında akrabalık bağları mevcut. 

Essequibo bölgesinin aidiyeti bir asrı aşkın tartışılıyor

Maduro komşu Guyana'dan toprak istiyor, deyince aklınıza bir tür sınır düzeltmesi veya cüzi bir toprak talebi gelebilir. Hayır böyle masum bir talep söz konusu değil. Ülkenin üçte ikisini istiyor otoriter lider. Essequibo nehri ülkenin bir ucundan doğup bin kilometre yol kat ettikten sonra Atlas Okyanusu'na dökülür. Nehrin batısında kalan ormanlarla kaplı alan (160 bin km kare) Guyana topraklarının üçte ikisine tekabül eder. Essequibo adıyla bilinen bu bölgenin tamamının kendisine ait olduğunu ileri sürüyor Venezuela; Essequibo nehrinin iki ülke arasındaki doğal sınır olması icap ettiğini savunuyor. İspanyolların, kıtanın hakimi oldukları dönemde, 1777 yılında, sınırı nehir üzerinden bu şekilde çizdikleri doğrudur. Bilahare bölge Hollanda'nın eline geçmiş, ardından 1812 yılında üzerinde güneş batmayan İngiliz İmparatorluğu tarafından Hollanda'dan devralınmış. Venezuela'nın itirazların üzerine, 1899 yılında Paris'te yerleşik Hakemlik Mahkemesi tarafından verilen karar çerçevesinde, günümüz sınırları, Venezuela ile İngiliz Guyanası arasındaki sınır şeridi olarak kabul edilmiş. İngiltere, bölgeden çekilmeden önce, 1966 yılında, Venezuela'nın sonu gelmeyen itirazlarını dikkate alarak, sınır sorununun Cenevre'de müzakeresine razı olmuş, ancak bu görüşmelerden hiç bir sonuç elde edilememiş.

Guyana konuyu Lahey Adalet Divanı'na taşıdı

Guyana'nın bağımsızlığından sonra, bölge ülkeleri ve uluslararası toplum, mevcut sınırın korunması yönünde tavır sergilediler. Son defa, 2018 yılında, Guyana'nın, Lahey Adalet Divanı'na müracaatla, mevcut sınırın teyit edilmesi talebinde bulunduğunu biliyoruz. Divan, 2020 Aralık ayında, yetkili olduğuna karar vererek dosyayı incelemeye başladı. Venezuela ise Lahey Adalet Divanı'nın yetkisini ret eyleyerek Essequibo'nün kendisine ait olduğunu savunmaktan vazgeçmiyor; bölgeyi okul kitaplarında "region en reclamacion- zone revendiquée- hak iddia edilen alan" şeklinde gösteriyor. 

Petrol bulununca Essequibo sorunu buzdolabından çıkarıldı  

On yıllarca dondurulmuş çatışma mahiyeti taşıyan Essequibo sorununun, 2015 yılında bu topraklarda ve Atlas Okyanusundaki deniz uzantısında petrol bulunması neticesinde, tekrar canlandığını ve öne çıktığını izliyoruz. ABD şirketi Exxon Mobile'in bölgeden çıkardığı petrol sayesinde fakir Guyana son bir iki yıldır dünyanın en hızlı büyüyen ekonomileri arasına dahil oldu (Referandum sonrasında, Venezuela hükümeti de aynı bölgeler için petrol arama ruhsatları vereceğini duyurdu).

Venezuela düşerken Guyana yükseldi

Petrol rezervleri itibarıyla dünyanın en zengin ülkesi kabul edilen Venezuela ise tam tersine 2013-2014 yıllarından itibaren düşüşte. Petrol üretimi üçte iki azaldı, ekonomisi dibe vurdu, enflasyonda dünya rekoru kırıldı, muhalefete yapılan baskılardan ötürü, bölgesinde neredeyse izole edildi. ABD yaptırımlarına maruz kaldı, perişan duruma düşen halkın altıda biri ülke dışına kaçtı. Rusya, Çin ve Küba dışında destekleyeni kalmadı. Trump dönemi sona erince Washington, Venezuela politikasını gözden geçirerek "azami baskıya" son verdi, muhalefete yapılan baskının kaldırılması karşılığında yaptırımlara geçici ara verildi. Böylece Maduro yönetimi biraz nefes alabildi. 2024 yılı sonunda Venezuela'da seçimler yapılacak. Üçüncü kez aday olacak Maduro'nun karşısında bu kez, birlik halinde ve tek adayla yarışacak bir muhalefet olacak. Başta ABD olmak üzere tüm Batı baskıcı liderin gitmesi için dua ediyor diyebiliriz. Varılan mutabakat çerçevesinde Maduro yönetimi seçimlerin hür ve adil biçimde yapılmasına engel çıkaramayacak, aksi taktirde yaptırımlar yeniden başlayacak. İşte yukarıda özetlediğim aleyhte koşullardan sıyrılmak niyetiyle Maduro akıllı bir hamleyle halkın dikkatini Essequibo meselesinin üzerine çevirdi. Böylece, milli davayı savunan lider konumunu pekiştirmek suretiyle bir yandan muhafazakâr liberal muhalefet partilerini köşeye sıkıştırdı. Öte yandan dış ilişkilerde ülkesine yeni bir manevra alanı açarak sesini yükseltti, elini kuvvetlendirdi. Bakalım be kez oynadığı kumardan sonuç alabilecek mi. 

Uluslararası toplum Venezuela'dan yana değil

Halen hiçbir ülke Venezuela Essequibo meselesinde haklıdır demedi. Rusya sorunun barışçı yollardan çözülmesini önerdi. Sol liderlerin yönettiği Brezilya, Kolombiya ve Şili, Latin Amerika'da savaş ve gerginlik istemediklerini duyurdular. Karayip Ülkeleri Teşkilatı (CARİCOM) Venezuela'yı kuvvete başvurma tehdidinden ötürü kınadı. BM ve Lahey Adalet Divanı'da benzer yönde açıklamalar yaptılar. Vaşington en kuvvetli ifadelerle Guyana'nın yanında olduğunu ilan etti. Konu BM Güvenlik Konseyi'nde de ele alındı ancak açıklama yapılmadı. Son defa, Brezilya'nın gayretleri neticesinde, Venezuela ve Guyana liderlerinin, Saint Vincent ve Grenadinler'in ev sahipliğinde, CELAC (Latin Amerika ve Karayipler Teşkilatı) ve CARİCOM şemsiyesi altında, bir araya geleceklerini öğrendik. Latin Amerika'nın çok tecrübeli ve en popüler lideri Lula da Silva'nın Essequibo gerginliğinin giderilmesinde başarılı olmasını temenni ederim.